روز رشن از ماه شهریور/ صلح شاپور دوم، پیروزی ایران

امروز روز رشن از ماه شهریور 3762 زرتشتی، سه‌شنبه سیزدهم شهریورماه 1403 خورشیدی، سوم سپتامبر 2024 میلادی

فرازهایی از پیام اشو زرتشت:

ای راستی و ای اندیشه‌ی نیک،
و ای مزدا اهورا،
من برای شما می‌سرایم، با سرودی که پیش از این کس نسروده است،
تا توانایی مینویی و پارسایی،
در ما فزونی گیرد.
خواهش ما را بپذیرید،
و به ما شادمانی و خوشبختی ببخشید. یسنا 28 – بند 3

————— —————– ——————–

رشن:

– هجدهمین روز هر ماه سی روزه در گاه‌شمار ویژه زرتشتیان «رشن» نام دارد. در آیین زرتشتی، روز با برآمدن خورشید (گاه هاوَن، هنگام بامداد) آغاز می‌شود.

– واژه «رشن» که در اوستا به ریخت «رَشنُو» آمده، به چمار(:معنی) دادگری است.

– رشن، ایزد درستی، دادگری و دادگستری است و نام يکی از ايزدان همکار اَمشاسپند اَمرداد، همراه با ایزدان مهر و سروش است.

– ایزد رشن در استوره ایرانی در برابر راهزنان و دزدان ایستادگی می کند.

– در ستایش رشن، پس از ستودن دادار اورمزد رایومند و فرهمند در ادبیات کهن اوستایی، اشاره به «رشنِ ترازو دار» نیز شده است.

————— —————— ———————-

پیمان دوستی شاپور دوم با رومیان
1661 سال پیش، در سال ۳۶۳ میلادی، شاپور دوم ذوالاکتاف، شاه ساسانی، با صلح با رومیان موافقت کرد. این توافق ۶۹ روز پس از مرگ ژولیان، امپراتور روم، که به جنگ با شاپور دوم شتافته بود، انجام گرفت. جانشین ژولیان، ژوویان، با چشم‌پوشی از متصرفات روم در آسیای صغیر و غرب فرات، موافقت شاپور دوم را به صلح به دست آورد تا بتواند باقیمانده لشکر خود را زنده به کشورشان بازگرداند.
ژولیان برای تصرف تیسفون از فرات گذشته بود، اما یکی از شرایط صلح این بود که ژوویان در جریان عقب‌نشینی به ساحل مدیترانه، به هر شهر که برسد باید پرچم ایران را برفراز شهر افراشته کند، و او به این تعهد عمل کرد. ژولیان در جریان عقب‌نشینی در برابر ارتش ایران زخمی شده بود و اواخر همان شب از همین جراحت درگذشت. واحدهای ارتش ایران دست از تعقیب لشکر رومی برنداشتند و همین امر ژوویان را وادار به دادن پیشنهاد صلح به شاپور دوم کرد.
شاپور دوم، که به دلیل قدرت و توانایی‌های نظامی‌اش به “ذوالاکتاف” نامور بود، در مدت پادشاهی خود توانست مرزهای ایران را گسترش دهد و امنیت را به مناطق جنوبی بازگرداند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای شاپور دوم، مقابله با تهدیدات خارجی و حفظ استقلال ایران بود. او با تازیانی که به بخش‌های جنوبی شاهنشاهی ساسانی تاخت کرده بودند، مقابله کرد و امنیت را به مرزهای جنوبی بازگرداند. با این پیروزی درخشان، ایران بار دیگر بر روم برتری یافت و شاپور دوم توانست با پیمان دوستی، امنیت و ثبات را به سرزمین خود بازگرداند. این صلح نه تنها به سود ایران بود، بلکه به ژوویان نیز اجازه داد تا باقیمانده لشکر خود را به سلامت به روم بازگرداند و از تلفات بیشتر جلوگیری کند. شاپور دوم همچنین به تکمیل گردآوری اوستا، متون سپند زرتشت، پرداخت. او دین زرتشتی را دین رسمی کشور دانست.

شاپور دوم، دهمین پادشاه فرمانروایی قدرتمند ساسانیان بود. او پسر هرمز دوم بود و پس از برادرش نرسی به  مدت ۷۰ سال بر تخت شهریاری ایران نشست. او پادشاهی مقتدر بود و در دوران پادشاهی‌اش، شاهنشاهی ساسانی یک دوره پر رونق و شکوه را تجربه کرد. سنگ‌نوشته‌ای از او در تاق‌بستان به یادگار مانده‌ است.

————— —————– ——————–

یادروز 13 شهریورماه:

روز “بزرگداشت ابوریحان بیرونی”

روز “مردم شناسی”

روز “نقشه بردار”

روز “تعاون”

 

زادروز “ابوریحان محمد بن احمد بیرونی”، دانشمند، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس، تقویم‌شناس، انسان‌شناس، تاریخ ‌نگارِ بزرگِ ایرانی و پدرِ انسان‌شناسی. (زاده ۱۳ شهریور ۳۵۲، سپتامبر ۹۳۷ خوارزم  — درگذشته ۲۲ آذر ۴۲۷، ۱۳ دسامبر ۱۰۴۸ غزنه)

او زادگاهش روستای كوچک “بیرون” بود و «بيرونی» نامیده شد.
در رياضيات، هيئت “علوم فضايی” فيزيک، زمين شناسی و جغرافيا سرآمد دانشمندان دوران خود بود. دانشنامه علوم چاپ مسكو ابوريحان را دانشمند همه سده‌ها و اعصار خوانده است. در بسياری از كشورها نام او را بر دانشگاه‌ها، دانشكده‌ها و تالار كتابخانه‌ها نهاده و به او را «استاد جاويد» نامیدند.
وی گردش خورشيد، گردش محوری زمين و جهات شمال و جنوب را دقيق محاسبه و تعريف كرده است. خورشيد گرفتگی هشتم آوريل سال ۱۰۱۹ ميلادی را در كوه‌های لغمان “افغانستان كنونی” رصد و بررسی كرد و ماه گرفتگی سپتامبر همين سال را در غزنه به زير مطالعه برد.
در زمان وی، سامانيان كه پايتخت‌شان شهر بخارا بود، بر شمال‌شرقی ايران، شامل خراسان بزرگتر و منطقه خوارزم، زياريان بر گرگان و مازندران و سرزمین‌های پیرامون آن‌ها، بازماندگان صفاريان بر سيستان بزرگ‌تر، غزنويان بر جنوب ايران خاوری “مناطق مركزی و جنوبی افغانستان امروز” و بوئيان بر دیگر مناطق ايران تا بغداد حكومت می‌كردند و همه آنان مشوق دانش و ادبيات فارسی بودند و سامانيان بيش از ديگران در اين راه کوشیدند. بيرونی كه در جرجانيه خوارزم نزد ابونصرمنصور تحصيل علم كرده بود، مدتی نيز در گرگان در حمايت مادی و معنوی زياريان كه مرداويز سردودمان آنان بود، به پژوهش پرداخت و پس از آن تا پايان عمر در ايران خاوری آن زمان به پژوهش‌های علمی‌اش ادامه داد. با اينكه محمود غزنوی ميانه خوبی با بيرونی نداشت و وسایل كافی برای پژوهش در اختيار او نبود، ولی اين دانشمند لحظه‌ای از تلاش برای تكميل تحقيقات علمی خود دست نكشيد.
او كه به زبان‌های يونانی، هندی و عربی هم چیره بود، كتب و رسالات متعددی كه شمار آن‌ها را بیش از ۱۴۶ گفته‌‌اند، نوشت كه جمع سطورشان بیش از ۱۳ هزار است.
مهمترين آثار او عبارتند از: «التفهيم» در رياضيات و نجوم، «آثار الباقيه» در تاريخ و جغرافيا، «قانون مسعودی» كه نوعی دانشنامه است و كتاب «هند» درباره اوضاع اين سرزمين از تاريخ و جغرافيا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعی آن.
وی كتاب دانشنامه خود را به نام سلطان مسعود غزنوی حاكم وقت كرد، ولی هديه او را كه سه بار شتر سكه نقره بود نپذيرفت و به او نوشت كه كتاب را به خاطر خدمت به‌دانش و گسترش آن نوشته است، نه پول.
بيرونی معاصر بوعلی‌سينا بود كه در اصفهان می‌نشست و باهم مكاتبه و تبادل نظر فكری داشتند.
او در جريان لشكركشی‌های محمود غزنوی به هند غربی “كه پاكستان امروز قسمتي از آن است” امكان يافت كه به آن سرزمين برود، زبان هندی فراگيرد و درباره اوضاع هند تحقيق كند كه دستاورد اين پژوهش، كتاب «هند» است.

درباره‌ی هنگام زاده‌شدن “ابوریحان بیرونی”، به استناد نوشته‌های خود او می‌دانیم که در ۳۶۲ مهی زاده شده است، زیرا در بخش دوم رساله فی فهرست کتب محمد بن زکریا رازی، سن خود را در پایان سال ۴۲۷ مهی، ۶۵ سال قمری و ۶۳ سال خورشیدی آورده است. “غضنفر تبریزی”، یکی از شیفتگان ابوریحان، بر اساس زایچه‌ای که برای وی یاد کرده، هنگام  ابوریحان را ۳ ذیحجه‌ی ۳۶۲ مهی (قمری) برابر با روز مهر یا ۱۶ شهریورماه ۳۴۲ یزدگردی و مطابق با ۴ ایلول ۱۲۸۴ اسکندری اعلام داشته است. اصالت و درستی این زایچه محل تردید است اما آنچه در این میان مهم می‌نماید آنکه حتا به گمان درست انگاشتن این زایچه، زادروز ابوریحان ۱۸ شهریور خورشیدی خواهد بود نه ۱۳ شهریور. ریشه‌ی این اشتباه در محاسبات گاه‌شماری است.

 

تصويب منشور ملل متفق توسط مجلس شورای ملی. (۱۳۲۴ خورشیدی)

 

تجمع بیش از دویست هزار تن از طرفداران “دکتر مصدق” در میدان جلالیه تهران برای نخستین بار پس از کودتای ۲۸ مرداد. (۱۳۳۹ خورشیدی)

 

درگذشت “پروفسور محسن هشترودی“، اندیشمند، شاعر و ریاضی‌دان معاصر ایران. (زاده ۲۲ دی ۱۲۸۶ تبریز – درگذشته ۱۳ شهریور ۱۳۵۵ تهران)

او فرزند اسماعیل مجتهد، از مشاوران شیخ محمدخیابانی، از فعالان نهضت مشروطه بود. تحصیلات دبستانی را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به دارالفنون رفت. چندسالی در تهران به تحصیل پزشکی گذراند، تا در سال ۱۳۰۴ به‌عنوان دانشجوی بورسیه دولتی برای تحصیل در رشته ریاضیات به‌ فرانسه اعزام شد.
در سال ۱۳۱۴ با درجه کارشناسی در رشته ریاضیات از دانشگاه سوربن فارغ‌التحصیل شد. سپس با سرپرستی پروفسور الی‌کارتان در همان دانشگاه، به پژوهش در زمینه هندسه دیفرانسیل پرداخت و در سال ۱۳۲۶ دکترا در رشته ریاضیات گرفت.
وی پس از بازگشت به ایران به‌عنوان استادیار در دانشکده علوم دانشسرای عالی به‌کار مشغول شد و در سال ۱۳۲۰ کرسی استادی دانشسرای عالی را دریافت کرد. او در سال ۱۳۳۰ به‌مقام ریاست دانشگاه تبریز رسید و در سال ۱۳۳۶ به‌عنوان رییس دانشکده علوم دانشگاه تهران انتخاب شد.
هشترودی در زندگی حرفه‌ای‌اش ارتباط با مجامع علمی بین‌المللی را حفظ کرد و در سال ۱۳۲۹ به‌عنوان نماینده دانشگاه تهران در کنگره بین‌المللی ریاضی‌دانان هاروارد شرکت کرد و در مؤسسه مطالعات پیشرفته دانشگاه پرینستون و به درخواست ریاست موسسه، پروفسور اوپنهایمر به عضویت پذیرفته شد و یک ترم پاییزی را نیز به تدریس در دانشگاه هاروارد پرداخت.
او از طرفداران سرسخت علوم پایه و علاقه‌مند به‌شعر و موسیقی و فلسفه بود و توانایی بیان مطالب علمی به‌زبان ساده داشت. وی به‌عنوان یک متفکر منتقد پیشرو و ریاضیدان نامدار ایرانی، دارای اهمیت نمادین و شخصیتی اثرگذار در جامعه علمی معاصر ایران بود.

 

برپايی نخستين تظاهرات ميليونی مردم تهران بعد از نماز عيد فطر عليه رژيم پهلوی. (۱۳۵۷ خورشیدی)

 

هدف قرار گرفتن دو کشتی نفتی ایرانی در آبهای جزیره خارک توسط نیروی هوایی ارتش عراق. (۱۳۶۱ خورشیدی)

 

تنفیذ حکم دومین دوره ریاست جمهوری “آیت‌اللَّه خامنه ای”. (۱۳۶۴ خورشیدی)

 

زادروز محمود جوادی‌پور، نقاش، گرافیست و از پیشگامان هنر نوگرا، (زاده ۱۳ شهریور ۱۲۹۹ تهران – درگذشته ۵ آذر ۱۳۹۱ آلمان)

او در سال ۱۳۱۷ که به عنوان ناظر هزینه معادن انارک در نایین انجام وظیفه می‌کرد، ساعات بیکاری‌اش را با استفاده از سنگ‌های معدنی، خاک‌ها، رسوبات معدن و انواع مواد طبیعی دیگر به نوعی نقاشی می‌پرداخت که از نظر هنری بسیار با ارزش و زیبا بود.

 

زادروز احمد مهدوی دامغانی، مجتهد، نویسنده، پژوهشگر، سخنور و کارشناس ادبیات فارسی و عرب، (زاده ۱۳ شهریور ۱۳۰۵ مشهد – درگذشته ۲۷ خرداد ۱۴۰۱ آمریکا)

 

زادروز لوکاس‌ قوکاسیان، دانشمند برجسته، (زاده ۱۳ شهریور ۱۳۲۸ اصفهان – درگذشته ۱۷ تیر ۱۳۸۹ تهران)

او از پژوهشگران به‌نام سیستم‌های هوشمند در ایران بود و زمینه پژوهش‌های او پیش‌بینی سری‌های زمانی، مدل‌های عاطفی و منطق فازی بود. هم‌چنین تحقیقاتی در زمینه‌های سامانه چندعامله، هوش ازدحامی، داده‌کاوی، هوش کسب و کار، مدیریت دانش و علوم سامانه‌ها و به‌ پدر علم رباتیک ایران نامور است.

درگذشت “طغرل سلجوقی”، نخستین سلطان و پایه‌گذار دودمان سلجوقیان. (1063 م)

وی با پیروزی بر غزنويان، به مدت ۲۶ سال بر قلمرویی مشتمل بر میان‌رود (ماوراالنهر)، خراسان بزرگ، فلات ایران و سرزمین‌های هم‌جوار همچون قفقاز جنوبی، عراق، بخشی از آناتولی، و قسمتی از ارمنستان بزرگ حکومت کرد و سرانجام در سن ۷۰ سالگی در طجرشت درگذشت و در ری خاکسپاری شد. در پادشاهی وی، سلجوقیان با چیرگی سیاسی بر خلافت عباسی در بغداد، رهبری جهان اسلام را به دست گرفتند.

 

پیمان‌نامه “گردان” میان “نادرشاه افشار” و “محمود اول، سلطان امپراتوری عثمانی” به امضا رسید. (1746 م)

 

زادروز “فرانسوا شاتوبريان”، مؤسس مكتب رمانتيک در ادبیات فرانسه. (1768 م)

 

رخداد كودتای ضدسلطنتی در جريان انقلاب فرانسه. (1797 م)

 

اختراع نخستین موتور برق با نوآوری “اديسون” مبتكر آمريكايی. (1882 م)

 

دوربين عکاسی با حلقه فيلم، توسط موسسه جورج ايستمن (کُداک) ساخته شد. (1888 م)

 

درگذشت “لوتر بوربنگ” محقق و طبيعی‌دان معروف آمريكايی. (1926 م)

 

كشف پنی‌سيلين از سوی دانشمند “الكساندر فلمينگ”، ميكروب‏‌شناس برجسته اسكاتلندی. (1928 م)

 

آغاز محاصره “استالين ‏گراد” شوروی از سوی آلمان در جريان جنگ جهانی دوم. (1942 م)

 

درگذشت “آلبرت شوايتزر “، پزشک و موسیقی‌دان آلمانی، برنده‌ی جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۵۲ میلادی. (1965 م)

 

افتتاح وب‌گاه گوگل توسط چند دانشجوی دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا. (1998 م)