روز دی‌به‌مهر از ماه مهر/ شاه‌عباس ماندگار بر تاریخ ایران

امروز روز دی به‌مهر از ماه مهر  3762 زرتشتی، دوشنبه نهم مهرماه 1403 خورشیدی، سی‌اُم سپتامبر 2024 میلادی

فرازهایی از پیام اشو زرتشت:

ای اهورامزدا، دانش و آگاهی بیکران هستی‌مند.
هر مرد و زنی که از آنچه تو در زندگی بهترین‌شناخته‌ای پیروی کرده باشد.
پیروی از راستی را برای پیوستن به هنجار درست هستی
گزینش منش نیک را برای رسیدن‌
به خشَترا و شهریاری مینوی
آنها را برای ستایش تو همراهی خواهم‌ کرد.
تا همگی از گذرگاه مینوی چگونه زیستن،‌ چینود پِرِتو گذر کنیم.

یسنا؛ هات ۴۶ بند ۱۰

سپارش اشوزرتشت در این سرود:

۱ شایسته است تا هر مرد و زنی از بینش مزدایی پیروی کند.

۲  آنکه راستی را گزینش کند به اشا روی آورده و کسی که منش نیک دارد بر خویشتن پادشاه خواهد بود.

۳ گزینش راستی در پرتو منش نیک سرآغاز گذر از گذرگاه چگونه زیستن است.

نگارنده موبد کورش نیکنام

————————— ——————————

دی به مهر:

– در گاه‌شماری زرتشتی روز چهاردهم در هرماه سی روزه (دی به‌مهر) نام دارد.

– در آیین زرتشتی، با برآمدن خورشید (گاه هاوَن، هنگام بامداد)، روز آغاز می‌شود.

– «دی» به چم (:معنی) پروردگار و دادار است.

– در هر ماه سه روز با پیشوند «دی» در گاهشمار زرتشتی وجود دارد که روز هشتم «دی‌به‌آذر»، پانزدهم «دی‌به‌مهر» و بیست‌و‌سوم «دی‌به‌دین» هستند.

– روزهای دی با پسوند نام روز پس از خودش نام گزاری شده اند.

– روزهای اورمزد و سه دی در هر ماه، به مانند روزهای آدینه در گاه‌شماری خورشیدی، روزهای نیایش همگانی، آسایش و دیدوبازدید خانواده‌هاست.

—————————- —————————–

روزی که شاه عباس یکم در قزوین تاجگذاری کرد

یکم اکتبر 1588 (9 مهر 967 خورشیدی) شاه عباس صفوی، یک سال پس از تصرف قزوین و کودتا بر ضد پدرش و برکنار کردن او از شاهی، تاجگذاری کرد. وی در اکتبر 1587 (مهر 966 خورشیدی) با سپاه خراسان شهر قزوین (پایتخت وقت ایران) را تصرف کرده بود. شاه عباس، که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مقتدرترین شاهان صفوی شناخته می‌شود، با این تاجگذاری دوره‌ای جدید از تاریخ ایران را آغاز کرد.

یکی از مهم‌ترین اقدامات شاه عباس، انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان بود. این تصمیم نه تنها به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک اصفهان، بلکه در راستای ایجاد یک مرکز فرهنگی و اقتصادی جدید برای ایران گرفته شد. اصفهان با قرار گرفتن در مرکز ایران، امکان دسترسی آسان‌تر به مناطق مختلف کشور را فراهم می‌کرد و از نظر امنیتی نیز موقعیت بهتری داشت.

شاه عباس با انتقال پایتخت به اصفهان، این شهر را به یکی از زیباترین و مهم‌ترین شهرهای جهان تبدیل کرد. او با ساخت بناهای سترگ و باشکوه، اصفهان را به یک مرکز فرهنگی، هنری و اقتصادی تبدیل کرد. برخی از مهم‌ترین آثار شاه عباس در اصفهان عبارتند از:

میدان نقش جهان: این میدان بزرگ و زیبا که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان شناخته می‌شود، مرکز اصلی فعالیت‌های اجتماعی و تجاری اصفهان بود. در اطراف این میدان، بناهای مهمی مانند مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله، کاخ عالی‌قاپو و بازار قیصریه قرار دارند.

مسجد امام: این مسجد بزرگ و باشکوه که در جنوب میدان نقش جهان قرار دارد، یکی از شاهکارهای معماری اسلامی است. ساخت این مسجد در سال 1611 میلادی (990 خورشیدی) آغاز شد و به مدت 18 سال به درازا انجامید.

مسجد شیخ لطف‌الله: این مسجد زیبا که در شرق میدان نقش جهان قرار دارد، به دستور شاه عباس برای استفاده شخصی و خانواده‌اش ساخته شد. معماری و تزئینات داخلی این مسجد به عنوان یکی از زیباترین نمونه‌های هنر اسلامی شناخته می‌شود.

کاخ عالی‌قاپو: این کاخ که در غرب میدان نقش جهان قرار دارد، محل اقامت شاه عباس و دربار صفوی بود. کاخ عالی‌قاپو با شش طبقه و تزئینات زیبا، یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی اصفهان است.

پل خواجو: این پل زیبا که بر روی زاینده‌رود ساخته شده است، یکی از شاهکارهای معماری پل‌سازی در ایران است. پل خواجو نه تنها به عنوان یک پل ارتباطی، بلکه به عنوان یک مکان تفریحی و اجتماعی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

سی‌وسه پل: این پل که به نام پل الله‌وردی‌خان نیز شناخته می‌شود، یکی از درازترین پل‌های زاینده‌رود است و به دستور شاه عباس ساخته شد. سی‌وسه پل با 33 دهانه، یکی از زیباترین پل‌های تاریخی ایران است.

افزون بر ساخت یادمان‌های سترگ و باشکوه در اصفهان، شاه عباس اقدامات مهم دیگری نیز انجام داد که تاثیرات زیادی بر تاریخ و فرهنگ ایران داشت:

اصلاحات نظامی: شاه عباس با تشکیل سپاه جدید و تقویت نیروهای نظامی، توانست امنیت و ثبات را به کشور بازگرداند. او با استفاده از نیروهای قزلباش و ایجاد سپاه جدیدی به نام “شاهسون”، قدرت نظامی ایران را افزایش داد.

توسعه بازرگانی: شاه عباس با ایجاد روابط دیپلماتیک با کشورهای اروپایی و توسعه تجارت، اقتصاد ایران را تقویت کرد. او با ایجاد کاروانسراها و بازارهای جدید، تجارت داخلی و خارجی را رونق بخشید.

حمایت از هنر و فرهنگ: شاه عباس با حمایت از هنرمندان و صنعتگران، زمینه رشد و توسعه هنر و فرهنگ را فراهم کرد. او با ساخت بناهای فرهنگی و هنری، اصفهان را به یک مرکز فرهنگی و هنری تبدیل کرد.

گسترش مذهب تشیع: شاه عباس با حمایت از مذهب تشیع و ترویج آن در سراسر ایران، نقش مهمی در تقویت هویت مذهبی و فرهنگی کشور داشت.

تاجگذاری شاه عباس در قزوین و انتقال پایتخت به اصفهان، نقطه عطفی در تاریخ ایران بود که تاثیرات آن تا سال‌ها بعد در فرهنگ، سیاست و اقتصاد کشور نمایان بود. شاه عباس با اقدامات و اصلاحات گسترده خود، ایران را به یکی از قدرت‌های مهم منطقه تبدیل کرد و اصفهان را به یکی از زیباترین و مهم‌ترین شهرهای جهان تبدیل کرد. آثار و بناهای باشکوهی که به دستور او ساخته شد، همچنان به عنوان نمادهای فرهنگ و هنر ایرانی شناخته می‌شوند و یادآور دوران طلایی صفویان هستند. عباس یکم (۲۷ ژانویه ۱۵۷۱ – ۱۹ ژانویه ۱۶۲۹)، نامور به شاه عباس کبیر، پنجمین پادشاه ایران صفوی بود که از سال ۱۵۸۷ تا ۱۶۲۹ میلادی فرمانروایی کرد.

—————————– ——————————

یادروز نهم مهرماه:

۹ مهر زادروز مینا ایزدیار، بنیانگذار انجمن تالاسمی ایران (زاده ۹ مهر  ۱۳۲۸ کرمان – درگذشته ۳۱ خرداد ۱۳۹۲ آمریکا)

او در سال ۱۳۴۶ با رتبه ۱۳ کشوری در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و همچنین با رتبه ۸۰ کشوری در دانشکده پزشکی دانشگاه شیراز پذیرفته شد، اما دانشگاه تهران را برای ادامه راه برگزید.
در سال ۱۳۵۲ ازدواج کرد که ثمره این ازدواج سه فرزند به نام‌های شیرین، شیرزاد و شیدا است. شیرین دکترای ریاضی و شیدا و شیرزاد دکترای مهندسی برق هستند.
دکتر ایزدیار، رییس گروه موسسان انجمن تالاسمی ایران و ریاست هیات مدیره انجمن تالاسمی ایران بود و با بینش و آگاهی، نقش بسیار بارزی در راه‌اندازی این نهاد حمایتی داشت. او از سال ۱۳۶۲ تلاشش را برای تشکیل انجمن تالاسمی ایران آغاز کرد و در سال ۱۳۶۸ این انجمن را بنیان گذاشت و به‌طور رسمی به‌ثبت رساند. پس از گذشت ۲۴ سال از بنیادگذاری این نهاد حمایتی، ایران تنها کشور در حال توسعه‌ای است که تمام مبتلایان تالاسمی در آن شناسایی و تحت پوشش انجمن تالاسمی قرار گرفته‌اند. ایران به‌عنوان اولین کشور در حال توسعه، الگوی پیشگیری از تالاسمی را برای دیگر کشورها ایجاد کرده است که همه این دستاوردها، از زحمات وی و همکاران اوست.
” مجموعه تلاش‌های منجر به تشکیل انجمن تالاسمی ایران الگویی شد برای ایجاد این نوع سازمان‌های حمایتی از بیماران دیر درمان که دکتر ایزدیار در برخی از آنها، مستقیم یا غیرمستقیم نقش داشت.”
یاد این پزشک والاکوش هرگز از یادها نخواهد رفت و تا زمانی که حتا یک بیمار تالاسمی در ایران به‌درمان نیاز دارد، نام او و تلاش‌هایش در یادها خواهد ماند.

 

درگذشت محمد مقدم، نویسنده، زبان‌شناس و متخصص زبان‌های باستانی (زاده ۱ فروردین ۱۲۸۷ تهران – درگذشته ۹ مهر ۱۳۷۵ تهران)

او در سال ۱۳۱۰ به آمریکا رفت و در ۱۳۱۷ درجه دکتری‌اش را در رشته زبان‌شناسی از دانشگاه پرینستون دریافت کرد. از سال ۱۳۱۸ در دانشگاه تهران به تدریس زبان‌های اوستایی و فارسی باستان پرداخت. در سال ۱۳۳۹ به دعوت دانشگاه یوتا، که از وی خواسته بود تا کرسی تمدن ایران باستان را به عهده گیرد، سفری دیگر به آمریکا رفت. وی در ۱۳۴۳ «گروه زبان‌شناسی همگانی» و زبان‌های باستانی ایران را در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بنیاد گذاشت و تا ۱۳۴۷ مدیریت آن را به عهده داشت.
هم‌زمان با تدریس در دانشگاه، با همکاری چند تن از دانشمندان ازجمله صادق کیا و ذبیح بهروز، نشریه ایران کوده را منتشر کرد. از مهم‌ترین کوشش‌های او، ابداع و سامان بخشیدن به واژه‌های مورد نیاز پارسی به شیوه علمیِ زبان‌شناسی بود که این تلاش را از جزوه کوچکِ «راهنمای فارسی باستان» آغاز کرد و طی چند دهه ادامه داد. در زمینه گویش‌شناسی، که این واژه را نخستین بار خودش و همکارانش به‌کار بردند، اولین بار بود که در زبان فارسی بررسی‌هایی بر پایه اصول علمی انجام گرفت و چند گویش ایرانی به روش علمی با هم سنجیده شدند.
او در زمینه تاریخ آیین مهر نیز پژوهش‌هایی داشت. وی معتقد بود که ریشه نام خودِ او از زبان‌های ایرانی است و باید به‌صورت «مُغدَم» نوشته شود، و ازاین‌روی، همواره نام خود را «مهمد مُغدَم» می‌نوشت.

درگذشت “ابو شكور بلخی”، پارسی سرای بنام و از شعرای دوران سامانيان و از نخستین مثنوی سرایان ایران. (۳۶۵ خورشیدی)

 

ادعای سلطنت “محمد علی رفسنجانی” در ميان بحران و نا آرامی. (۱۱۱۰ خورشیدی)

در زمانی كه “نادر” از گوشه‌ای به گوشه ديگر می‌تاخت تا ايران را امن و متجاوزان خارجی را براند، و در اصفهان “طهماسب ميرزای صفوی” كه قبلا خود را شاه خوانده بود در انتظار تاجگذاری بود، “محمدعلی رفسنجانی” در كرمان با ارایه يک شجره نامه و تهيه يك استشهاديه به امضای ده‌ها تن از معاريف منطقه خود را به “صفی ميرزای صفوی” ملقب و ادعای پادشاهی كرد. وی خود را از نوادگان “شاه طهماسب يکم” و محق به سلطنت می‌دانست.

 

نخستين اعتصاب کارمندان دولت در ايران در زمان رئیس الوزرائی “مشیر السلطنه”. (۱۲۸۶ خورشیدی)

كاركنان وزارت امور خارجه اعتصاب کردند و به نتيجه رسيد و ميرزا جواد خان سعدالدوله از سمت وزير امور خارجه بركنار و اين سمت به علاء السلطنه داده شد. سعدالدوله كمتر از يك ماه وزير امور خارجه بود و درگيری كاركنان اين وزارتخانه با او از همان هفته اول آغاز شده بود. اين نخستين اعتصاب كارمندان است كه در تاريخ اداری ايران ضبط شده است.

 

درگذشت “کلنل محمدتقی خان پسیان” نظامی دورهٔ قاجاریه، اولین ایرانی که دوره آموزش خلبانی دیده بود. (۱۳۰۰ خورشیدی)

 

زادروز “علی اصغر حاجی بابا”، مبارز سياسی و از ملیون بنام ايران، بنيادگذار صنايع ريخته گری و فروآلياژ در ايران. (۱۳۱۰ خورشیدی)

 

درگذشت “عبدالحسين تيمورتاش” وزير مستبد سابق دربار در زندان قصر. (۱۳۱۲ خورشیدی)

 

اعلام شد؛ کارخانه‌هایی که به استان‌های ساحلی، کرمانشاهان، کردستان، کرمان و سیستان انتقال یابند تا ۱۵ سال از پرداخت مالیات معافند. (۱۳۵۲ خورشیدی)

روز جهانی “سالمندان”.

 

مرگ “ارسطو” دانشمند شهير و بلند آوازه يونان باستان. (322 پيش از ميلاد)

سالروز سومين جنگ اسكندر با ايرانيان در اربلا (اِربيل) ( 331 پيش از ميلاد)

سومين جنگ اسكندر مقدوني با ايرانيان (امپراتوري پارسيان) سی‌اُم سپتامبر سال 331 پيش از ميلاد در Gaugamela واقع درمنطقه اربلا (اِربيل ـ كردستان امروز عراق) روی داد كه در اين جنگ هم ايران به دليل ضعف فرماندهی و وجود اختلاف ميان سران خاندان هخامنشی و سومديريت داريوش سوم ـ شاه وقت ـ موفق نبود و دست به عقب‌نشينی زد.

 

شکست “بطلميوس سوم” از پارسيان. (243 پ.م)

“بطلميوس سوم” چندماه پيش از اين، در زمانی كه سران حكومت سلوكيان، جانشينان اسكندر در ايران زمين، در شمال خاوری ايران زير ضربات اشكانيان قرار داشتند، تصميم به تصرف بخشی از قلمرو آنان گرفت و با سپاهی از اسكندريه از راه دريا وارد غزه شد و پس از تصرف مناطق غرب فرات و بابل از دجله گذشت و شوش را متصرف شد، اما در شرق اين منطقه از نيروهای محلی حكام ايرانی شهرهای پارس شكست خورد، به شوش بازگشت و تصميم به تخليه مناطق اشغالی گرفت و رهسپار مصر شد.

 

درگذشت “پيركورنی” نويسنده و نمايش‏نامه‏ نويس شهير فرانسوی. (1684 م)

 

پايان دادگاه تاريخی “نورنبرگ” و صدور حكم درباره جانيان نازی. (1946 م)

 

روز ملی و اعلام “جمهوری خلق چين” به رهبری “مائوتسه تونْگْ”. (1949 م)

پايتخت چين، “پكن” نام دارد. اين كشور با بيش از يك ميليارد و سیصد ميليون نفر جمعيت پرجمعيت ‏ترين كشور جهان به شمار می‌آيد. كشور چين دين رسمی نداشته و اكثريت مردم آن فاقد دين و مذهب هستند. زبان رسمی مردم چين، “چينی” و واحد پول آن “يوآن” است. نظام سياسی حاكم بر چين جمهوری است.

 

روز ملی “قبرس”. (1960 م)

كشور جزيره‏ای قبرس در غرب آسيا واقع شده است. “نيكوزيا” پايتختش می باشد. “پوند قبرس” واحد پول آن كشور بود كه با الحاق اين كشور به اتحاديه اروپا، “يورو” جایگزين آن گرديد.

 

روز ملی و استقلال كشور آفريقايی “نيجريه” از استعمار انگليس. (1960م)

كشور نيجريه در غرب آفريقا واقع شده و جمعيت آن در حدود ۱۱۲ ميليون نفر است. پايتخت نيجريه، “آبوجا” نام دارد. واحد پول اين كشور، “نايرا” و زبان رسمی آن “انگليسی” است.

 

روز ملی و استقلال “پالائو” از ايالات متحده آمريكا. (1994 م)

جمهوری “پالائو” با ۴۸۸ كيلومتر مربع مساحت، جمعيتی در حدود ۱۹ هزار نفر دارد. زبان‏‌های پالائويی و انگليسی رسميت دارد. پايتخت اين كشور، “كورور” و واحد پولش “دلارِ آمريكا” است. نوع حكومت آن جمهوری با دو مجلس قانون‏گذاری است.