روز مانتره‌سپند از ماه آبان/ پیروزیِ پیروز بر خشک‌سالی

امروز روز مانتره‌سپند از ماه آبان 3762 زرتشتی، چهارشنبه بیست‌وسوم آبان‌ماه 1403 خورشیدی، سیزدهم نوامبر 2024 میلادی

فرازهایی از پیام اشو زرتشت:

همانا او پناهگاه آرام بخشی برای ما خواهد بود.
با نیروی ارزشمندی که از منش نیک‌ سرچشمه دارد،
به ما پایداری و توانایی ارزانی می‌دارد.
اهورامزدا، دانایی و آگاهی بیکران بر هستی،
در راستای اشا و هنجار راستی
از آغاز جهان را برای زندگی مردم با گیاه سرسبز گردانید.

یسنا. هات ۴۸ بند ۶

————————– * ————————

مانترَه‌سپند:
– بیست‌ونهمین روز از هرماه سی‌روزه در گاهشمار زرتشتیان، “مانتره‌سپند” نام‌دارد.

– در آیین زرتشتی، با برآمدن خورشید (گاه هاوَن، هنگام بامداد) روز آغاز می‌شود.

– واژه مانتره سپند از دو بخش پدید آمده است؛ نخست “مانتره” یا “مَنتره” به چَمار(معنی) سخن اندیشه برانگیز و بخش دیگر آن “سپَند” به چمار وَرجاوند و مقدس.

– این واژه در اوستا به ریخت «مانترَسپِنتَه» آمده است که درگویش پهلوی یا پارسی میانه «مَهرَسپنت» و در گویش پارسی امروزی به گونه «ماراسپند» و «مانترسپند» در آمده است.

————————— * ——————————

پیروزیِ پیروز ساسانی، از خشک‌سالی تا برپایی جشن آبریزگان

نوامبر ۴۶۷ میلادی (آبان ماه)، دوران حکومت پیروز ساسانی، جانشین یزدگرد (۴۵۹-۴۸۴ میلادی)، ایران با یکی از بزرگترین و درازمدت‌ترین خشکسالی‌های خود رویاروی شد. این خشکسالی که به مدت هفت سال به درازا انجامید، تاثیرات منفی بسیاری بر کشور گذاشت. منابع آب کاهش یافت، زمین‌ها خشک و نابارور شدند و دسترنج کشاورزی به شدت کاهش یافت. مردم با مشکلات بزرگی روبه‌رو بودند و روحیه‌ی عمومی جامعه تضعیف شده بود.

پیروز ساسانی، شاه آن ایران، در تلاش برای پیدا کردن راه‌حلی برای این بحران، دست به اقداماتی زد تا خشکسالی را به پایان برساند. او دستور داد که در گرگان، سدی بزرگ و مشابه دیوار چین ساخته شود تا از هجوم اقوام شمال شرقی معروف به هپتال‌ها جلوگیری کند. این سد سپس‌تر به “سد سکندر” نامیده شد. سد سکندر به افتخار سکندر مقبول، یکی از شخصیت‌های مهم تاریخی، نام‌گذاری شده است. سکندر مقبول، یکی از فرمانروایان بزرگ بابل و موصل در دوران باستان بود که به دلیل ساخت‌های بزرگ و مهمی که در زمین‌های خود ایجاد کرد، به‌ویژه سدی که در دوران فرمانروایی‌اش ساخته شد، به این نام نامور شد.

سرانجام، پس از سه سال خشکسالی شدید، در ۱۴ نوامبر ۴۶۷ میلادی، بارش باران آغاز شد که یک هفته به درازا انجامید. این رویداد شادی و خوشحالی فراوانی را برای مردم به ارمغان آورد و پیروز ساسانی به مناسبت این بارش اهوراداده، دستور داد که از آن پس هر سال در این هفته جشن بگیرند تا این رویداد خجسته را به یاد آورند.

این پایان خشکسالی و آغاز بارش‌ها، نقطه عطفی در تاریخ آن دوران بود. مردم دوباره امید و انرژی خود را به دست آوردند و توانستند با همدلی و همبستگی، از بحران خشکسالی گذر کنند. این جشن به عنوان “جشن باران” به یکی از رویدادهای مهم و نمادین تبدیل شد که نشان‌دهنده‌ی پیروزی انسان بر مشکلات طبیعی و شایستگی تلاش همگانی در برابر چالش‌ها بود.

فردوسی، تنها تاریخ‌نگاری است که با پیش گرفتن گفتمان برپایه‌ی خرد، بدون داوری شخصیت پیروز در به زور گرفتن فرمانروایی، وی را شاهی دادگر و مردم‌دار نامید. وی پیروز را شاهی شناساند که با به دست آوردن فرمانروایی، سعی در اجرای دادگری در جامعه دارد.

به گفته‌ی فردوسی، نظر به اقدامات انجام‌شده توسط پیروز، وی کوشش خود را برای یاری به مردم از راه استفاده از اموال دولت و مالداران و بخش آنها بین مردم به کار گرفته است و اموال مالدارانی را که قصد احتکار داشته‌اند به نفع مردم بازگیری کرده است. به گواه تاریخ‌نگاران ایران دوره اسلامی نشان می‌دهد که پیروز برای رهانیدن مردم خود از بیم مرگ در اثر گرسنگی، اقدامات یاد شده را انجام داده و چون زمانی رسید که پیروز توانی برای یاری مردم نداشت، با نزول باران، خشکسالی در ایران از بین رفت و در پی آن، هفت سال خشک‌سالی ایرانیان پایان یافت. با بارش باران، مردم از شوق به یکدیگر آب می‌ریختند و با این شادی، جشن آبریزگان در ایران بنیاد نهاده شد.

دیوار گرگان با نام‌های سد اسکندر، سد سکندر، سد پیروز، سد انوشیروان، قزل آلان، مار سرخ شناخته می‌شود، از خط ساحلی دریای کاسپین (خزر) آغاز شده و پس از گذر ضلع شمالی گرگانرود و دشت‌های وسیع شهرستان ترکمن، آق قلا، گنبد کاووس، کلاله به کوه‌های پیشکمر می‌رسد. برخی تاریخ‌نگاران دیوار را ساسانی و یزدگرد پسر بهرام گور ساسانی ( 459 – 438 میلادی ) را بنیان‌گذار ساخت دیوار و شاه پیروزساسانی ( 484 – 459 میلادی ) را ادامه‌دهنده‌ی راه او می‌دانند. سد اسکندر یا دیوار گرگان یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین سازه‌های دفاعی دوران باستان است که با داستان‌های استوره‌ای و تاریخی در پیوند است. این دیوار نه تنها به عنوان نمادی از مهندسی و قدرت نظامی دوران ساسانی شناخته می‌شود، بلکه به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران نیز اهمیت دارد.

 ———————- * ————————-

یادروز 23 آبان‌ماه:

انحلال مجلس شورای ملی در جریان جنگ جهانی اول. (۱۲۹۴ خورشیدی)

وزیران مختار روس و انگلیس احمدشاه را ملاقات و او را از انتقال پایتخت به اصفهان منصرف ساختند. (۱۲۹۴ خورشیدی)

“دکتر مصدق” به دربار احضار گردید و تشکیل کابینه از طرف شاه به وی تکلیف شد. مصدق از پذیرفتن زمامداری بدون شرط پوزش خواست. (۱۳۲۳ خورشیدی)

درگذشت “میرزا مهدی غروی اصفهانی” حکیم، دانشمند و صاحب مکتب تفکیک. (۱۳۲۵ خورشیدی)

درگذشت “استاد سعید نفیسی” ادیب، نویسنده و پژوهشگر معاصر. (۱۳۴۵ خورشیدی)

آخرین دیدار محمدرضا شاه به عنوان رییس کشور ایران از آمریکا آغاز شد که در واشنگتن با تظاهرات مخالفان ایرانی‌ روبه‌رو شد. (۱۳۵۶ خورشیدی)

برگزاری نخستین جشنواره سیما در تهران. (۱۳۷۴ خورشیدی)

برگزاری نخستین جشنواره تیاتر بانوان. (۱۳۷۴ خورشیدی)

درگذشت “مرتضی پاشایی” خواننده، نوازنده و آهنگساز پاپ ایرانی. (۱۳۹۳ خورشیدی)

روز جهانی “دیابت”.

روز جهانی “اتاق عمل”.

پایان خشکسالی سه ساله‌ی ایران. (۴۶۷ میلادی)

پس از سه سال خشکسالی شدید در ایران، ریزش باران آغاز شد که یک هفته طول کشید و “پیروز ساسانی” شاه وقت دستور داد که به این مناسبت، از آن پس هر سال در چنین هفته‌ای جشن بگیرند. خشکسالی سه ساله‌ی ایران همزمان با هجوم پی‌درپی اقوام شمال شرقی معروف به هپتال‌ها بود که بالاخره “پیروز” مجبور شد در گرگان برای جلوگیری از دست اندازی آنان سدی بلند، همانند دیوار چین بسازد که مردم محل بقایای آن را “سد سکندر” گویند. خشکسالی سه ساله به قدری روحیه ایرانیان را خراب کرده بود که در جنگ با هپتالی‌ها موفقیت نداشتند.

سالروز درگذشت ژوستینیان که دو بار از ایران شکست خورد. (۵۶۵ میلادی)

ژوستینیان امپراتور روم که دو بار از ارتش ایران شکست خورد در ۸۲ سالگی درگذشت و آرزوی تصرف مجدد سوریه را با خود به گور برد. وی در سال ۵۲۷ میلادی امپراتور شده بود. ژوستینیان در شکست سال ۵۴۰ میلادی از ارتش ایران، انطاکیه را از دست داد و در شکست سال ۵۴۵ مجبور شد که با پرداخت ۵ هزار سکه طلا به ایران موافقت با ترک مخاصمه را به دست آورد. قبلا میان وی و ایران در سال ۵۳۲ میلادی یک پیمان صلح به نام “آشتی همیشگی” امضا شده بود که ژوستینیان آن را نقض کرده بود. از کارهای بد ژوستینان، بستن آکادمی آتن بود که ده قرن عمر داشت. مدیر و شش پروفسور این آکادمی به ایران پناهنده شدند و “خسرو انوشیروان” شاه وقت ایران کمک کرد تا در “حران” برای خود مدرسه مشابهی تاسیس کنند که تا عصر اسلامی به کار ادامه داد. ژوستینیان که برخی رویدادهای دوران حکومت او را “پروکوپیوس” مورخ نگاشته است در زمان حکومت خود با همه گیری طاعون و نیز یک انقلاب از سوی مردم که به انقلاب “نیکا” شهرت یافته است رو به رو شد. او با پیروان آیین مانوی نیز در قلمرو خود درگیری داشت.

لشکرکشی طغرل سلجوقی به بغداد و افتادن قدرت در دست سنّی‌ها. (۱۰۵۴ میلادی)

کشف سرزمین اکوادور در آمریکای جنوبی. (۱۵۱۵ میلادی)

درگذشت “گوتفرید لایب نیتس” فیلسوف معروف آلمانی. (۱۷۱۶ میلادی)

مرگ “فریدریش هگل” فیلسوف معروف و نظریه‌پرداز بزرگ آلمانی. (۱۸۳۱ میلادی)

مرگ “راسموس کریستین راسک” زبان‌شناس برجسته دانمارکی. (۱۸۳۲ میلادی)

زادروز “جواهر لعل نهرو” نخست‌وزیر مصلح هند و روز کودک در هندوستان. (۱۸۸۹ میلادی)

مرگ “تزوهسی” امپراتوریس مستبد چین. (۱۹۰۸ میلادی)

نخستین هواپیما از عرشه‌ی یک کشتی در آب‌های ویرجینیا به پرواز درآمد و اندیشه‌ی ساختن ناو هواپیمابَر را تقویت کرد. (۱۹۱۰ میلادی)

“بی بی سی” رادیو انگلستان، با موج متوسط آغاز به کار کرد. (۱۹۲۲ میلادی)