اینکه میراث فرهنگی ما هر بار به بهانه‌های گوناگون آسیب‌های بسیاری می‌بیند، خبر تازه‌ای نیست. اما گزارش‌هایی که این روزها از ویرانی بخشی از میراث تاریخی کشور به گوش می‌رسد، (آن هم در روزهایی که جهان و نیز کشور ما درگیر مبارزه با بیماری همه‌گیر کرونا شده) نگران کننده است.
برشمردن شماری از آن زیان‌های فرهنگی، به معنای نادیده گرفتن کوشش‌هایی نیست که برای ساماندهی یادمان‌های تاریخی و جلوگیری از آسیب‌رسانی خواسته یا ناخواسته به آن‌ها، انجام می‌گیرد. اما انتظار می‌رود که با چشمانی بازتر و مسوولیت‌پذیری افزون تر، از میراث تاریخی و فرهنگی (و نیز میراث طبیعی) کشور نگاهبانی شود. از یاد نبریم که این میراث از آنِ آیندگان نیز هست!
سازه‌ای تاریخی، جایی برای گذران معتادان
این روزها آثار تاریخی ورامین از آسیب‌ها در امان نمانده است. یک نمونه‌ی آن مسجد چهار ایوانی این شهر با پیشینه‌ای 700 ساله است که اکنون جولان گاه معتادان شده است. این سازه‌ی تاریخی که در روزگار ایلخانان (سده هفتم مهی) ساخته شده است، گچبری‌های پیچیده و شگفتی دارد که همانند آن را در کمتر جایی می‌توان یافت.
خبرگزاری ایرنا (27 اسفندماه سال پیش) در گزارش خود از این بنای تاریخی ، نوشته است: «کمبود نیروی انسانی دفتر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ورامین باعث شده است تا مسجد جامع تاریخی این شهرستان به محلی پر تردد برای افراد معتاد و ولگرد تبدیل شود».
به گزارش ایرنا، با آن که دور ساختمان را دیوار کشیده‌اند، باز هم ولگردها و معتادان در شبانه روز از آن دیوارها می‌گذرند و به درون این بنای تاریخی می‌روند. پیداست آسیب‌هایی که از این راه به این اثر تاریخی می‌رسد تا چه اندازه می‌تواند ویرانگر باشد. در حالی که مسجد تاریخی جامع ورامین در سال ۱۳۱۰خورشیدی، به شماره ۱۷۶، در شمار فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
ریزش بخشی از یک سازه‌ی تاریخی
در همان روز، 27 اسفندماه 1398، خبر دیگری در خروجی خبرگزاری ایرنا دیده شد که نشان از ریزش بخش جنوبی خانه‌ی تاریخی آرامش دزفول، در پی بارندگی‌های این شهر داشت. این اثر تاریخی نیز در سال 1381 خورشیدی با شماره ی 7919، ثبت ملی شده است.
آنچه ریزش بخشی از این سازه را در پی داشت، «فرسودگی لوله‌های آبیاری قدیم، همراه با فرسودگی بنا و بارندگی» بوده است. این در حالی است که به گزارش ایرنا، و به نقل از فرنشین اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول: «در اسفند ۹۶ نیز بخشی از این خانه تاریخی ریزش کرده بود که مسوولان استانی و کشوری میراث فرهنگی در چندین نوبت اقدام به بازدید از آن کردند و برای حل مشکل و تامین اعتبار برای آن قول مساعد دادند. ولی هیچ یک از وعده‌ها عملی نشد. مدیر آب و فاضلاب دزفول نیز امروز ضمن بازدید از این خانه برای حل مشکل قول مساعد داد ولی راهکار آن اتصال فاضلاب به شبکه‌ی سراسری فاضلاب است».
ایرنا در ادامه‌ی گزارش خود این را هم یادآوری می‌کند که: «در روزهای اخیر خانه تاریخی پاکارزاده دزفول نیز بر اثر بارندگی فرو ریخته است».
کاروانسرایی که در آتش سوخت
خبرهای بد میراث فرهنگی در همین جا پایان نمی‌پذیرد. در روزهای آغازین سال نو، (چهارم فروردین ماه)، کاروانسرای تاریخی دماوند نیز در آتش‌سوزی‌ای که چندان پیدا نیست که عمدی بوده است یا نه، سوخت.
به گزارش ایرنا، ساخت کاروانسرای تاریخی (بارانداز قدیمی) شهر دماوند به یکصد سال پیش برمی‌گردد و در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، در فهرست آثار ملی کشور به شماره ٢٠١٥٥ به ثبت رسیده است. ایرنا می‌نویسد که سبب آن آتش‌سوزی «نامعلوم» است.
همه چیز از اختلاف مالکین این سازه‌ی تاریخی آغاز شد
شهرام شریفی، فرنشین (:رییس) اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دماوند، به ایرنا گفته بود: «با توجه به اینکه این ملک ورثه‌ای بوده و به دلیل داشتن دو مالک، در بین آنان دعوای ملکی مطرح است و هر دو خانواده مدعی مالکیت آن هستند، این مکان سال‌ها بلاتکلیف ماند؛ با پیگیری‌های صورت گرفته مقرر شد ملک توسط مالکین به شهرداری واگذار شود چراکه میراث فرهنگی به دلیل نداشتن بودجه، امکان خرید ملک را نداشت و از سوی دیگر مالکین هدفی برای ساماندهی آن نداشتند. متاسفانه با توجه به اختلافی که بین مالکین وجود داشت و عدم توافق آنان برسر قیمت واگذاری ملک، نه تنها امکان تملک ملک به شهرداری محقق نشد بلکه امکان ورود بخش خصوصی جهت ساماندهی و تقویت این بخش تاریخی نیز امکان پذیر نبود. با توجه به شرایط وخیم این بنا و تخریب بخشی از آن، این مکان در سال ۹۵ توسط میراث فرهنگی مرمت شد و در این فاصله نیز تماس‌های متعددی با مالکین صورت گرفت اما با توجه به مشکلات ملکی بین آنان همچنان این مهم حل نشده است و البته میراث فرهنگی مرجع حل اختلاف نیست».
به سخن او، 60 درصد این سازه‌ی تاریخی ویران شده است و «میراث فرهنگی شهرستان دماوند پیگیر موضوع در خصوص عمدی بودن یا نبودن عامل یا عاملین این اتفاق است تا با کمک دستگاه قضایی و انتظامی به نتیجه برسانیم و اقدامات آتی را انجام دهیم».
دومین بیمارستان تاریخی کشور در کام شعله‌های آتش
به این «از دست رفتن‌ها» باز هم می‌توان افزود. به گزارش خبرگزاری ایلنا، در 27 اسفندماه سال پیش، 25 درصد بیمارستان تاریخی «مسیح مرادیان» کرمانشاه، دومین بیمارستان کشور، در آتش سوخت و از میان رفت. در حالی که گمانه‌هایی «احتمال عمدی بودن این آتش‌سوزی» را دامن می‌زند.
امید قادری، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه به ایرنا گفته بود: «خاموش کردن این آتش‌سوزی بیش از ۱۰ ساعت به طول انجامید و به گفته آتش‌نشان‌ها شاهد سوختن حجم عظیمی از بنزین و مواد اشتعال زا بودیم که می‌تواند احتمال عمدی بودن این آتش‌سوزی را بیشتر کند. میزان مواد اشتعال‌زایی که سبب آتش‌سوزی بنا شده بود قطعا برای مراسم چهارشنبه‌سوری نبود آن هم در سقف طبقه چهارم بنا که از تیر و چوب درست شده است. ضمن آن که موقعیت مکانی این بنا به نوعی نیست که بگوییم کسی آنجا برای چهارشنبه‌سوری آتش روشن کرده است مگر آنکه عمدی آتش‌سوزی را تدارک دیده باشند. آتش‌نشانی هم شفاهی به ما اعلام کرده است که آتش‌سوزی عمدی بوده است».
این بیمارستان تاریخی در فهرست آثار تاریخی ثبت شده بود اما در سال 1390 با شکایت مالک، از ثبت ملی بیرون گذاشته شد.
آسیب‌ها پایان ندارد!
به گزارش خبرگزاری ایسنا، در نخستین روز فروردین ماه 1399 خورشیدی، نیز شرکت‌های معدنی در سوادکوه مازندران، عرصه و حریم غار اسپهبد خورشید را منفجر کردند. این انفجارهای ویرانگر سبب ریزش بخشی از کوه در گستره‌ی تاریخی غار شده است.
به این‌ها، حفاری‌های غیرمجاز را هم باید افزود. یک نمونه‌ی آن دستگیری شش تَن از آن کاوشگران غیرمجاز در روستای نظام‌آباد شهرستان فراهان در استان مرکزی بود (خبرگزاری ایسنا- 7 فروردین‌ماه 1399 خورشیدی). آن‌ها زمین ها را می‌کاوند تا آثار تاریخی را به چنگ بیاورند!
با این همه، نباید کوشش‌هایی را که میراث فرهنگی کشور برای نجات بخشی یادمان‌های تاریخی و فرهنگی انجام می‌دهد نادیده گرفت. اما توان میراث فرهنگی به آن اندازه نیست که بتواند جلوی همه‌ی آسیب‌ها را بگیرد. این کار به همراهی ارگان‌ها و سازمان‌های دیگر و نیز اراده‌ای ملی برای نگاهبانی پیوسته از میراث نیاکانی نیاز دارد.
