زیست‌بوم پهناور استان کرمان، ناشناخته‌ها و کمتر شناخته‌های بسیاری دارد. جای‌جای آن گستره‌ی تاریخی، سرشار از زیبایی‌های ستایش‌برانگیزی است که کران و پایانی ندارند. یک نمونه از آن کمتر شناخته‌ها، «دره راگه» است؛ گستره‌ای با رخساره‌ای رنگین و دیواره‌هایی وهم‌آور!
برای رفتن به دره راگه باید 20 کیلومتر از شهر رفسنجان دور شد و در راهی گام نهاد که به روستای میمند و کلوت‌های شهداد می‌رسد. این دره در نزدیکی معدن‌های مس سرچشمه است. با همه‌ی شگفت‌انگیزی و کم‌مانند بودن دره راگه، آنجا تا دیرزمانی از چشم‌ها پنهان مانده بود و کسی نمی‌دانست که چه شگفتی‌هایی در آن بخش از طبیعت کرمان پنهان است. کرمان سرزمینی پُرآوازه، با گذشته‌ی تاریخی دورودرازی است و همواره جایی برای گذر کاروان بوده است. چگونه است که دره راگه، در آن سده‌های بسیار، توانسته بود خود را از نگاه‌ها دور بدارد؟ در جریان یکی از اکتشافات معدنی بود که به ناگاه دره راگه نمایان شد و حیرت بسیاری را برانگیخت.
کسی که دره را کشف کرد محمدرضا صادق‌زاده، از کنشگران گردشگری و ایرانگردی بود که به همراه همکاران خود پی به وجود این پدیده‌ی شگفت‌انگیز و کم‌مانند بُرد. او در سال 1391 خورشیدی، به شناساندن دره راگه پرداخت. کوشش‌های صادق‌زاده سرانجام به افزوده شدن دره راگه در فهرست «مناطق بکر گردشگری استان کرمان» انجامید.
گمان بسیار می‌رود که دره راگه در 20 هزار سال پیش، در دوره‌ی چهارم زمین‌شناسی، بر اثر فرسایش‌های آبی رودخانه‌ی «گیودری» و نیز فرسایش‌های بادی پدید آمده باشد. هنوز هم بخش‌هایی از دره راگه در حال دگرگونی پیوسته است. دیواره‌های راگه از جنس قطعات دانه‌درشتی است که به آن «کنگلومرا» می‌گویند. این سنگ‌ها در کنار مانندگی به موزاییک و زیبایی، گوناگونیِ رنگ دارند و از زیتونی تا نارنجی و قرمز و دیگر رنگ‌ها در میان آن‌ها دیده می‌شود. تنوع رنگی که در دره راگه دیده می‌شود، به سبب بودن همین سنگ‌ها است.
دیواره‌های دره راگه، شکل‌هایی را پدید آورده‌اند که خیال‌آور و رازآمیزند. اگر آن‌ها را مانند سنگ‌تراشیده‌های تمدن‌های باستانی بدانیم، نباید چندان شگفت‌زده شد. آن نقش‌ها که هیچ‌کدام دست ساخت نیست، ساختارهایی دارند که در گذر از دره تغییر شکل می‌دهند و زیبایی هوش‌رُبایی به آن گستره می‌بخشند. دیواره‌های دره بر اثر فرسایش‌های آبی شکل گرفته‌اند. ستون‌ها و کنگره‌هایی که در گوشه و کنار دره راگه دیده می‌شود، راه‌هایی را برای گذر از دره، در میان خود شکل داده‌اند. آن راه‌ها گاه تنگ و باریک می‌شوند و گاه پهن و گسترده.
یکی از ویژگی‌های دره راگه، ستون‌هایی است که بلندایی 100 متری دارند. مخروط‌های نوک‌تیز و کله‌قندی را نیز باید به آن‌ها افزود و ستون‌های بزرگ و کوچکی که همگی بر اثر فرسایش شکل گرفته‌اند. تیغه‌ها و دیواره‌های دره راگه را، با شکل‌های متنوعی که دارند، در کمتر دره و جایی می‌توان دید. ستون‌ها چنان شکل گرفته‌اند که در نگاه نخست گمان می‌رود دست کار انسان‌هایی است که آن‌ها را یک به یک تراشیده‌اند و شکل داده‌اند. در حالی که ساخته‌ی انسان‌ها نیست و شاهکارهایی طبیعی است. از این‌رو، آن‌ها را باید از شگفتانه‌های زیست‌بوم ایران گمان بُرد.
دره راگه در گستره‌ای کویری و خشک جای گرفته است با این همه از شگفتی‌های دیگر آن گذر رودخانه‌ی گیودری از میان دره است. این رود همواره جاری است و گذرندگان از دره راگه ناگزیرند که بخشی از راه را از میان آب بگذرند. هر چند گذر از میان آب چندان زمانی نمی‌بَرد و طولانی نیست، دیدن عبور رود از کنار صخره‌ها، تماشایی و دلپذیر است.
دره راگه نزدیک‌به 20 کیلومتر درازا دارد. ژرفای آن به 80 متر می‌رسد و پهنایی 180 متری برای آن شناخته‌اند. آن گستره مساحتی 36 هزار هکتاری دارد که خود نشان از پهناوری آن است. درازای دره، ویژگی دیگری است که راگه را در میان دیگر دره‌های زیست‌بوم ایران، برجسته‌تر و از آن جایی دلخواه برای گردشگران می سازد.
با آنکه پهنای دره راگه، بسیار است اما در مسیر گذر از آنجا، یکباره دره باریک می‌شود و چهره‌ای دیگر به آن پهنه می‌بخشد. همین ویژگی‌ها است که از راگه، دره‌ای با گوناگونی‌های بسیار ساخته است.
فصل گذر از دره راگه را نیز باید در دید گرفت. این دره‌ی کویری در بهار و پاییز هوایی دلپذیر و معتدل دارد. هر چند بخشی از زیبایی دره به آب جاری و فراوان رودخانه‌ی گیودری بستگی دارد و گذر از آنجا را لذت بخش‌تر می‌سازد، اما گذر از آن در فصلی که بارندگی‌ها تند و پیوسته است، بیم راه افتادن سیلاب را در پی دارد؛ یا وزش بادهای شدیدی که سنگریزه‌ی دیواره‌ها را در هوا پراکنده می‌سازد. به سبب بارش گاه به گاهِ همان سنگریزه‌هاست که راگه را «دره‌ی مرگ» نامیده بودند و گذر از آنجا را خطرناک می‌دانستند. هر چند در سال‌های گذشته چاره‌ای برای بارش سنگریزه‌ها اندیشیده شده است تا گردشگران با خیالی آسوده و بی‌هراس دره را بپیمایند.
زیبایی‌های دره راگه تنها زمینی نیست! آسمان کویری آنجا نیز در شب‌ها از جاذبه‌هایی است که گردشگران را به آن‌سو می‌خواند و جایی شده است برای دوست‌داران رصد ستارگان.
حیات وحش دره‌ی راگه نیز از خودنمایی‌های دیگر این بخش از زیست‌بوم ایران است. در آنجا گونه‌های جانوری‌ای دیده می‌شود که نشان آن‌ها را در دیگر پهنه‌ها و گستره‌ها کمتر می‌توان یافت. از عقاب گرفته تا کبک و دراج. می‌گویند در راگه آهو نیز دیده می‌شود. این دره تنها چند کیلومتر دورتر از پناهگاه حفاظت شده‌ی «بدوئیه» است. بدوئیه پناهگاه آهوهای زیست‌بوم استان کرمان است. از گونه‌ای مارمولک کوچک و دُم‌دراز به نام «آگاما» نیز در دره راگه می‌توان نشان یافت.
از ویژگی‌های دره راگه، دسترسی آسان به آن است. اگر این دره را با دیگر دره‌های زیست‌بوم ایران بسنجیم، درخواهیم یافت که رفتن به آنجا بسیار آسان‌تر است تا رسیدن به دره‌های دیگر. با این همه، نباید فریب آسان‌یابی راه را خورد. آن‌هایی که با زیروبم راه‌های کوهستانی و دره‌ها و تنگه‌های طبیعت ایران آشنا هستند، توصیه می‌کنند که برای گذر از راگه باید از راهنمایی راه بلد بهره بُرد تا ورودی‌هایی را که کمتر ژرفا دارد، بشناساند و دشواری گذر از آنجا را کمتر کند.
دره راگه سومین ژئوپارک ایران، در کنار ژئوپارک‌های قشم و ارس، شناخته می‌شود. ژئوپارک به گستره‌ای مدیریت‌شده گفته می‌شود که مرزهای آشکاری دارد و همراه با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی است. از این‌رو، دره راگه که هنوز هم به‌درستی شناخته نشده است، توانایی بسیاری برای تبدیل شدن به یکی از جاذبه‌های کم‌مانند گردشگری ایران را دارد.
*یاری‌نامه: تارنمای «بیتوته» و تارنمای «تاریخ ما».
