آدرشک؛ دره‌ای کم‌مانند در دل کویر

نام یزد با کویر آمیخته است. کویر، خشک و کم‌آب است و یادآور گرمای سوزان. اما در دل همان کویر، دره‌ای با نام کمیاب «آدرشک» دیده می‌شود که زلال‌ترین آب‌ها و سرریزترین آبشارها را دارد. یخچال‌های طبیعی دره‌ی آدرشک حتا در گرمای تاب‌سوز تابستان نیز سرد و خنک است. دره آدرشک یکی دیگر چشم‌نوازی‌های زیست‌بوم ایران است.

اندکی بیش از 10 کیلومتر دورتر از شهر مهریز در استان یزد، دره‌ی آدرشک دیده می‌شود. مهریز از نام «مهرنگار» دختر خسرو انوشیروان ساسانی گرفته شده است. اما آدرشک مهریز چه؟ آیا معنایی به همان روشنی دارد؟ در بازگفتی (:روایتی) آمده است، که در گذشته‌های دور، دره‌ای که اکنون آدرشک نامیده می‌شود، مالامال از درختان زرشک بسیار مرغوب بوده است. از این‌رو، آن جا را «آزرشک» می‌گفتند. «آ» در زبان فارسی گاه معنای «خوب‌تر» و «بهتر» می‌دهد. پس آزرشک یعنی زرشک بهتر و مرغوب‌تر. اندک اندک این واژه در زبان مردم دگرگونی یافته و به آدرشک تبدیل شده است. پس دره آدرشک یعنی دره‌ای که درختان زرشک مرغوب و خوب دارد!
این معنایابی برای دره‌ای که آدرشک نام گرفته، اندکی دور از ذهن است و بیشتر مردم پسند (عامیانه) به گمان می‌رسد، تا واژه‌شناسی علمی. آدرشک به داشتن زیره آوازه دارد نه زرشک. به هرروی، آنچه درباره‌ی معنای دره آدرشک بر سر زبان‌هاست، همان است که برشمردیم.

دره آدرشک ناشناخته و از چشم‌ها پنهان بود. دستِ‌کم نام و نشانی از آن همانند امروز شنیده نشده بود. تا آنکه چند سال پیش گروهی از کوهنوردان در یکی از کوه‌پیمایی‌های خود در آن گستره، دره را کشف کردند و از زیبایی و ناشناختگی آن شگفت‌زده شدند.
دره آدرشک را یکی از عمیق‌ترین دره‌های ایران می‌دانند. گذر از آن نه‌تنها آسان نیست بلکه نیاز به ابزار و تجهیزات کوهنوردی دارد و از توان هر راه‌نوردی بیرون است. آن‌هایی می‌توانند راه بسیار دشوار و کوه‌های دره آدرشک را بپیمایند که آموزش‌های کوهنوردی دیده باشند و با روش‌های صعود و فرود آشنا باشند. این بخش زیبا و شگفت‌آور از زیست‌بوم ایران به سبب همان دشواری‌ها از دسترس همگان دور است و نیاز به آشنایی با شیوه‌های گذر از تنگه‌ها و کوه‌ها دارد.

اما آن‌هایی که آموخته‌ی کوهنوردی‌اند و توان گذر از راه‌های دشوار دره آدرشک را دارند، در فصل بهار، به‌ویژه در فصل های اردیبهشت و خرداد به آنجا می‌روند تا از طبیعت زیبای دره بهره‌ها ببرند و از آب‌وهوای دلپذیر آن سود بجویند. در فصل زمستان، گذر از دره آدرشک دشوارتر و آب‌ها و آبشارهای آنجا یخ‌زده است. در ماه‌های پُربارش، دره آدرشک سیلابی می‌شود و گذر از آن بسیار سخت‌تر.
دره آدرشک لبریز از آبشار است. از آغاز تا پایان آن، 15 آبشار دیده می‌شود که هر چند بلندای چندانی ندارند، اما جاری و زلال‌اند. دیدن آن همه آبشار در کویر یزد، خود از شگفتی‌های دیگر دره آدرشک است.

افزون‌بر آبشارها، پوشش گیاهی دره آدرشک نیز درخور توجه است. پیداست آب‎های جاری و آبشارهای فراوان، زمینی بارور می‌سازد که در آن گیاهان و درختان رویش می‌کنند و قد می‌افرازند. از دید پوشش گیاهی، دره آدرشک بسیار غنی و پُربار است. آنجا مملو از درختان میوه‌ای مانند گردو و بادام است. درختان سپیدار نیز در دره فراوان‌اند و سیفی‌جات نیز دره آدرشک را انباشته‌اند.
دره آدرشک به داشتن درختان زیره آوازه دارد. از این دست درختان میوه‌دار در آن‌جا بسیار می‌توان جست. زیره‌ی وحشی در ماه پایانی بهار، در این دره می‌روید. هنگامی که زمان برداشت زیره‌ها می‌رسد، شمار بسیاری به دره آدرشک می‌روند و زیره‌ها را می‌چینند.
دره آدرشک زیستگاهی برای حیات وحش نیز هست. آب که باشد و زمین سبز و پُرگیاه، حیات وحش نیز جایی امن و دلخواه برای زیستن می‌یابند. کل‌ها و بزهای وحشی در کوه‌های دره آدرشک فراوان‌اند و می‌توان آن‌ها را بی‌نیاز از دوربین‌های شکاری، دید. گونه‌های باارزش جانوری دره‌ی آدرشک، ارزش زیست‌بومی ویژه‌ای به آن گستره داده است.
آب‌های جاری دره آدرشک، تنها برای سیراب کردن گیاهان و حیات وحش سودرسان نیست. آب‌های روان در دره‌ی آدرشک یکی از بهترین و سبک‌ترین آب‌های کوهستانی است. کویر همواره تشنه‌ی آب است و مردمان کویری چشم به ابرهای بارنده دارند. شگفت‌آور است که در دل چنان کویری، دره‌ای هست که خنکا و گوارای آب‌هایش نمونه‌وار است و کم‌مانند. دره آدرشک چنین جای دلخواه و فرحناکی است!
آن‌هایی که کوهنورد هستند و گذر از پست‌و‌بلند راه‌های کوهستانی را می‌دانند، دو راه برای رسیدن به دره آدرشک پیش‌رو دارند. یک راه ژرفای بسیار دارد و دیواره‌هایی صاف و دلهره‌آور و صخره‌هایی شیب‌دار. این راه پناهگاه جانوران و پرندگان است.
راه دیگر که اندکی آسان‌تر است و از این‌رو بیشتر کوه‌پیمایان دره آدرشک آن را برمی‌گزینند، چندان سخت و پُرخطر نیست و برای پیمودن آن نیاز به گام گذاشتن‌های آرام و بیمناک از افتادن ندارد. اما به همان اندازه که در سنجش با راه نخست کم خطر است، راه‌پیمایی طولانی و زمان‌بَری دارد. نیمی از راه نیز شیب‌دار است. با این همه، بخش کوتاهی از راه به سبب جاده‌سازی، هموار است. اما پیمودن ادامه‌ی آن نیاز به گام‌هایی استوار و نیرومند دارد و توانی که خستگی‌ها را تاب بیاورد.
پس از پشت سر گذاشتن شیب‌های تند دره آدرشک است که دشت زیبایی پیش چشم دامن می‌گسترد. این دشت در میان کوه‌های دره گسترده است و دل‌انگیزی آن خیره‌کننده است؛ به ویژه در فصل بهار که شکوه و خودنمایی افزون‌تری می‌یابد. گل‌های سوسن در جای‌جای دشت پراکنده است و تابلویی رنگین می‌آفریند.

در ادامه‌ی راه است که یخچال طبیعی دره آدرشک دیده می‌شود. این یخچال حتا در برخی از ماه‌های تابستان هم پوشیده از برف است. آن‌هایی که در ماه‌های گرم و سوزان خرداد تا اَمرداد از کویر می‌گذرند، با رفتن به دره آدرشک در همان ماه‌ها، شگفت زده خواهد شد. نه‌تنها از گرمای کویر در امان خواهند ماند، بلکه خنکای دلخواه آنجا غافلگیرشان خواهد کرد. آبشارها هم در این راه دیده می‌شوند؛ آبشارهایی که در فصل‌های سرد یخ می‌زنند.

دره آدرشک با «میل فرنگی» آن هم شناخته می‌شود. این قله‌ی خشن و ستبر بیش از 3900 متر بلندی دارد و صعود به آن کاری‌ست کارستان و مردافکن. کوهنوردانی که می‌خواهند توان خود را بسنجند، بالارفتن از قله‌ی میل فرنگی را آزمونی مهم برای آن سنجش می‌دانند.
دره‌ی زیبا و کم‌مانند آدرشک در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
*یاری‌نامه: تارنمای «نابرو»