سواحل و جزایر خلیج فارس در استان بوشهر به عنوان مهمترین زیستگاه و جای لانهگزینی و تخمگذاری لاکپشتهای دریایی است که در دهههای گذشته ساخت و سازهای ساحلی به عنوان مهمترین عوامل تهدید کننده زندگی این جانوران شناخته شدهاست.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، بر پایهی سنگوارهها و فرضیههای گوناگون، حضور لاکپشتها در سطح کره زمین و دریاها به دوره ژوراسیک از تاریخ زمینشناسی بازمیگردد و لاکپشتهای دریایی سبب دگرگونی زندگی جانوری شده است.
لاکپشت دریایی در گروه مهرهداران خونسرد جای میگیرد و هفتگونهی گوناگون دارد و بدنش نسبت به گونههایی که روی خشکی زندگی میکنند، کشیدهتر است.
بزرگسال این گونه آبزی به طور معمول در آبهای ساحلی کم ژرفا، خلیجها و تالابها زندگی میکنند در حالی که جوانترها افزونبر رودها و خلیجها در دریاها نیز پیدا میشوند.
از سده ۱۸ میلادی به بعد افزایش جمعیت و مصارف انسانی و عوامل دیگر ازجمله سازههای دریایی، آلودگی آبها، ساخت و سازهای ساحلی و افزایش فعالیتهای دریانوردی و صیادی در بخش های گوناگون سبب مرگومیر و کاهش جمعیت این خزنده شده است.
در استان بوشهر پارک ملی دریایی «نایبند»، جزایر «امالگرم» و «نخیلو» در پارک ملی دریایی «دیر – نخیلو» و جزایر «خارگ» و «خارگو» از شمار زیستگاههای لاک پشتها هستند.
تخمگذاری لاکپشتها در سواحل بوشهر
پارک ملی دیِر-نخیلو و بیشتر جزایر نخیلو و امالگرم، سواحل پارک ملی دریایی نایبند و جزیره خارگو از پایان اسفند تا پایان خرداد ماه شاهد حضور گونه لاکپشت منقار عقابی هستند که برای تخمگذاری سواحل ماسهای امن این مناطق را انتخاب میکنند.
فرایند لانهسازی لاکپشت دریایی چند مرحلهای است به گونهای که نخست لاکپشت ماده شبهنگام از دریا بیرون میآید و به سمت ساحل میرود تا جایی تاریک و آرام را که بهترین نقطه برای تخمگذاری است، پیدا کند و پس از برگزیدن موقعیت، جانور لانه خود را در آن حفر و شروع به تخمریزی میکند.
شمار تخمهای موجود در لانه هر لاکپشت دریایی بسته به گونه آن متفاوت است اما این جانوران برای جای دادن تخمهای خود به بیشتر از یک لانه نیاز دارند.
به طور میانگین هر لاکپشت دریایی ۱۱۰ تخم را در یک لانه قرار میدهد و در هر فصل به دو تا هشت لانه نیاز پیدا میکند، کمترین تعداد تخمها را لاکپشتهای پشتتخت میگذارند که برابر با ۵۰ عدد است و بیشترین تعداد هم متعلق به لاک پشتهای منقاری است که از ۲۰۰ عدد فراتر میرود.
پس از مرحله تخمگذاری، جانور شروع به پوشاندن سطح لانه میکند تا اینکه سطح روی تخمها کامل پوشیده شود و در پایان نوبت به مرحلهی پوشاندن (:استتار) میرسد که در این مرحله لاک پشت با حرکت آرام بدنش به جلو و عقب شنهای خشک را روی سطح لانه میریزد و تلاش میکند تا تخمهایش را از دید جانوران شکارچی دور نگه دارد و در واقع اصلیترین کاری است که لاکپشت دریایی برای مراقبت از تخمهایش انجام میدهد.
لاک پشتهای نوزاد پس از گذشت 50 روز از تخمها بیرون میآیند و به طرف دریا حرکت میکنند.
پایش هرساله لاکپشتهای دریایی
کارشناس موزه و ژنتیک ادارهکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در اینباره گفت: «لاکپشتهای دریایی برای تخمگذاری به سواحل شنی محل تولد عزیمت میکنند که سواحل و جزایر استان بوشهر نیز همه ساله شاهد حضور لاکپشتهای دریایی برای لانهگزینی و تخمگذاری است».
وی افزود: «پارک ملی دریایی نایبند، جزایر امالگرم و نخیلو در پارک ملی دریایی دیر- نخیلو و جزایر خارگ و خارگو از توابع شهرستان بوشهر از جمله زیستگاههای لاکپشتها در استان بوشهر است».
حسین جعفری ادامه داد: «گونههایی که برای تخمگذاری به سواحل استان بوشهر میآیند در مرتبه اول گونه پوزه عقابی که پراکنش وسیعی در سطح استان بوشهر دارد و در مرتبه دوم لاکپشت سبز است که فقط در جزایر خارگ و خارگو برای تخمگذاری به ساحل مراجعه میکند».
وی افزود: «پایش لاکپشتهای دریایی همه ساله در مناطق یاد شده در استان بوشهر انجام میشود که امسال نیز پایش این لاکپشتها در استان بوشهر در حال اجرا است».
وی گفت: «این اداره کل ۱۰سال متوالی است که نسبت به پایش مستمر لاکپشتهای دریایی اقدام کرده و در سال ۹۹ نیز مانند سه سال گذشته شرکت پتروشیمی مبین به عنوان حامی حفاظت از لاکپشتهای استان بوشهر، با همکاری در این در این طرح مشارکت کردهاست».
جعفری گفت: «پایش لاکپشتها شامل حراست و پاکسازی از زیستگاههای تخمگذاری، بیومتری، بیرومتری و شمارش تخم و تگگذاری آنها است».
رییس اداره دریایی محیط زیست استان بوشهر گفت: «کارشناسان با حضور در مناطق مختلف که بیشتر تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست است نسبت به زیست سنجی، بررسی وضعیت سلامت، نحوه تخمگذاری و علامت گذاری لاکپشتهای ماده لانه گزین اقدام میکنند».
محمد امین طلاب افزود: «پارک ملی دیر- نخیلو و در جزایر نخیلو و ام الگرم، سواحل پارک ملی دریایی نایبند و سواحل جزیره خارگو از اواخر اسفند ماه تا اواخر خرداد ماه شاهد حضور گونه لاکپشت منقار عقابی است که برای تخمگذاری سواحل ماسهای امن این مناطق را انتخاب میکنند».
وی ادامه داد: «لاکپشتهای دریایی از گونههای مهم جانوران دریایی هستند که بخش کوچک ولی مهم از زندگی خود را به سواحل مناسب برای زادآوری میآیند که حفاظت از این مناطق نقشی مهم در حفظ بقای اینگونه دارد».
تهدیدهای اصلی برای حیات لاکپشتهای دریایی
طلاب گفت: «لاکپشتهای ماده با توجه به اینکه تعداد زیادی تخم در لانه میگذارند ولی از لانه و تخم و نوزادان خود محافظت نمیکنند و به همین دلیل عوامل تهدید (طبیعی و انسانی) زیادی در به ثمر نرسیدن و تلفات زادآوری اینگونه وجود دارد».
رییس اداره دریایی محیط زیست استان بوشهر یادآور شد: «توسعه ساختوساز در سواحل مهمترین عامل تهدید کنندهی حیات لاکپشتهای دریایی این استان است».
طلاب افزود: «همچنین مهمترین علت مرگومیر لاکپشتهای دریایی در آبهای کمعمق ایرانی خلیج فارس نیز گیر افتادن آنها در تورهای صیادی و خفگی ناشی از آن است».
وی گفت: «لاک پشتهای دریایی از رده خزندگان و علاوه بر خونسرد بودن، با شش تنفس و برای تنفس پس از چند دقیقه مجبور به آمدن به سطح آب و هواگیری هستند».
طلاب بازگو کرد: «بیشترین جمعیت لاک پشتهای لانه گزین استان بوشهر در دو جزیره الگرم و نخیلو در پارک ملی دیر- نخیلو است که تخمگذاری می کنند و در پارک ملی دریایی نایبند نیز علاوه بر پایش، حفاظت از لانههای لاکپشتهای دریایی نیز انجام میگیرد».
راههای کاهش مرگ لاکپشتها دریایی
وی ادامه داد: «صیادی نکردن در مناطق تغذیهای و تخمگذاری لاک پشتهای دریایی و اصلاح ادوات صید و روشهای بهرهبرداری شیلاتی میتواند در کاهش تلفات این جانوران مهم و شاخص سلامت دریا ها موثر باشد».
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر گفت: «اکنون طرح پایش لاکپشتهای تخمگذار در مناطق لانهگزینی و مستعد در این استان توسط کارشناسان محیط زیست استان بوشهر با همکاری گروههای مردم نهاد و دانشگاههای معتبر دردست اجرا است».
فرهاد قلینژاد افزود: «این طرح همه ساله از اواخر اسفندماه تا اواسط تیر ماه در سواحل پارک ملی نایبند، جزایر پارک ملی دیر-نخیلو و سواحل اثر طبیعی ملی جزیره خارگو انجام میشود».
وی گفت: «برای حفاظت این جانوران، علامتگذاری لاک پشتهای منقار عقابی که جزو گونههای بشدت در معرض خطر انقراض است، انجام میشود».