پنجم ژوئن هر سال (برابر با 15 خردادماه خورشیدی)، به نام «روز جهانی محیط زیست» شناخته می‌شود. این روز از سوی سازمان ملل متحد نام‌گذاری شده است تا زمینه‌ای بیش‌تر برای آگاهی‌رسانی درباره‌ی زیست‌بوم و بایستگی نگاهبانی از آن فراهم شود.
از سوی دیگر، امید می‌رود برگزاری آیین‌های این روز، سیاست‌مدارن جهان را برانگیزد تا تصمیمی درست و اثرگذار برای رویارویی با ویرانی زیست‌بوم کره‌ی زمین و گونه‌های زیست جانوری، بگیرند.
زیست‌بوم جهان و بحران‌های نگران‌کننده
در سال‌های گذشته بحران‌های محیط زیست جهانی دامنه‌ی گسترده‌ای گرفت و چنین به‌گمان می‌رسید که ویرانی‌ها به اندازه‌ای است که رشته‌ی کار از دست سازمان‌های جهانی محیط زیست، بیرون رفته است. چشم‌انداز آینده، سهمگین می‌نماید: کره‌ی خاکی ما به سوی سرنوشتی هولناک پیش می‌رود. گرمایش زمین، فراوانی آلاینده‌ها، آتش گرفتن جنگل‌ها و به خطر افتادن زیستگاه‌های حیات وحش، بخشی از دشواری‌هایی‌ست که دامن ما و زمین را گرفته است.
کوشش برای جبران آنچه انسان بر سر زیست‌بوم آورده است، در برابر سیل ویرانی‌ها ناچیز است. با این همه هنوز کسانی بودند که گمان می‌بردند می‌توان جلو ویرانی‌های افزون‌تر را گرفت و انسان را از خواب غفلت بیدار کرد. چاره‌ای نبود؛ باید زمین را نجات داد.
اما سد بزرگ برای تعادل بخشیدن به زیست‌بوم، مردم جهان نیستند؛ بلکه سیاست‌مدارانی هستند که برای سودهای کلان سیاسی و اقتصادی، راه را بر چاره‌جویی‌های سازمان‌های نگاهبان محیط زیست جهانی بسته‌اند و به هر بهانه، جلوی تصویب قانون‌های حفاظتی محیط زیست را می‌گیرند.
شاید تا پیش از این هنوز مانده بود تا به مرز ویرانی کره‌ی خاکی برسیم. اما گویی کرونا مرز ویرانی بود.
زمانی گره‌ها بسته‌تر و راه حل‌ها کم امیدتر شد که ویروسی به نام کرونا همه‌ی جهان را درنوردید و انسان را با دشواری‌ای سهمگین روبه‌رو ساخت. اکنون نه تنها زیست‌بوم، بلکه جان انسان‌ها نیز به خطر افتاده است.
گسترش کرونا، پیامد غفلت‌ها و ویرانگری‌هایی بود که بر سر محیط زیست آورده‌ایم. انسان، خواسته یا ناخواسته، روند هزاران ساله‌ی زیست‌بوم را دگرگون کرده است و در راهی گام گذاشته که بازگشت از آن دشوار است؛ مگر آنکه کوششی همگانی و جهانی برای نجات کره‌ی زمین درپیش گرفته شود. پیامد رفتار جهانیان با زیست‌بوم کره‌ی زمین، هدر رفتن و آلودگی آب‌ها، آتش گرفتن جنگل‌ها، نابودی برخی از گونه‌های جانوری و بسیاری نمونه‌هایی دیگر است.
اکنون کره‌ی خاکی ما با خطرهایی جدی رودرروست. بی‌گمان ادامه‌ی زندگی انسان به نگاهبانی افزون‌تر و همبستگی جهانی برای نگاهبانی از محیط زیست بستگی دارد.
آرمان روز جهانی محیط زیست
یکی از خواست‌های کنشگران جهانی نگاهبانی از زیست‌بوم، بالا بردن بینش و آگاهی مردم برای تبدیل شدن آن‌ها به کنشگرانی است که آرمان خود را در توسعه‌ی پایدار محیط زیست جهان می‌دانند. این هدف به دست نخواهد آمد مگر آنکه دیدگاه‌های کنونی دگرگون شود و محیط زیست به مساله‌ای مهم و همیشگی تبدیل گردد.
نگاهبانی از زیست‌بوم و بهبود شرایط آن موضوعی است که با سلامت انسان پیوند دارد. آلودگی هوا سالانه جان میلیون‌ها انسان را گرفته است و به رشد کودکان آسیب زده است. جدای از آن، زیان‌های اقتصادی فراوانی به دنبال داشته و بر روی شرایط اقلیمی جهان اثر ناگوار گذاشته است. این، تنها یک نمونه از پیامدهای ویرانی زیست‌بوم است.
در سال 1397 خورشیدی شعار جهانی روز محیط زیست «غلبه بر آلودگی پلاستیک» بود. در سال پس از آن شعار «شکست آلودگی هوا» برگزیده شد و امسال برای این روز جهانی، شعار «تنوع زیستی؛ فراخوان اقدام به مقابله با انقراض فزاینده گونه ها و تخریب طبیعت» مناسب دانسته شده است. بی‌گمان، دگرگونی اقلیم و از میان‌رقتن تنوع گونه‌های زیستی، بزرگترین چالش آینده‌ی انسان خواهد بود و باید راه حلی برای آن اندیشید.
پیداست با گسترش جهانی ویروس کرونا، بسیاری از کارهایی که در سال‌های گذشته در چنین روزی انجام می‌شد، امکان پذیر نیست. برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌ها، یک نمونه‌ی آن است. ناگزیر بسیاری از برنامه‌های این روز جهانی، امسال به گونه‌ی مجازی برگزار خواهد شد.
با این همه، نکته‌ی درخور نگرش آن است که با گسترش ویروس کرونا، بر دامنه‌ی آگاهی مردم از وضعیت بحرانی زیست‌بوم جهانی، افزوده شده است. از این‌رو، می‌توان امیدوار بود که اراده‌ی جهانی برای نگاهبانی از زیست‌بوم، افزایش پیدا کرده باشد. همچنین سیاست‌مداران جهانی را واداشته باشد که چاره‌ای برای آلاینده‌هایی که محیط زیست را ویران کرده‌اند، بیابند.
