امروز آبان ایزد و اَمُردادماه به سالمه‌ی 3758 زرتشتی. دوشنبه ششم اَمُردادماه 1399 خورشیدی، 27 جولای 2020 میلادی
درپی گمان یورش بیشتر از سوی تازیان، بزرگان کشور چنین روزی از ماه جولای در سال 633 میلادی به یزدگرد سوم شاه وقت دودمان ساسانی یادآور شدند همراه با ایستادگی در غرب فرات، پایتخت نیز به استخر (شیراز) جابجا شود زیرا که عبور نیروی عرب از کوه‌های میان راه دشوار خواهد بود.
پیش‌تر در جنوب‌غربی فرات چهار نبرد محدود میان نیروهای دو طرف روی داده بود. یزدگرد چون خطر یورش به تیسفون را دور از اتفاق می‌دانست، پیشنهاد را رد کرد و برای آماده‌سازی نیروی پدافند در برابر یورش نظامی بزرگتر نیز کاری نکرد. ابوبکر سال بعد (634 میلادی) درگذشت و عمر برجای او نشست و تصمیم به دنبال کردن جنگ با ایران گرفت. زدوخوردهای بعدی دو سال پس از درگذشت ابوبکر روی داد که قاطع‌ترین آنها نبرد قادسیه بود که در نوامبر 636 میلادی انجام شد، واحدهای نظامی ایران شکست خوردند، رستم فرخزدا از ژنرال‌های ارشد ایران کشته شد و درفش كاویان ــ پرچم ارتش ــ به دست تازیان افتاد.
چهار روز پس از این شکست، بزرگان ایران در نشست خود در عمارت سلطنتی (طاق كسری) باردیگر پیشنهاد انتقال فوری پایتخت از تیسفون (36 کیلومتری جنوب شهر بغداد و هشت قرن پایتخت ایران) به شهر استخر را به عنوان کاربردترین راه حل پیشنهاد کردند. تا آن زمان این نخستین بار بود که پرچم کاویان تصرف شده بود. یزدگرد سوم، نخست پیشنهاد انتقال پایتخت را پذیرفت، ولی در آینده آن را رد كرد که مورخان قسطنطنیه (روم شرقی) شرح این وضعیت را به تفصیل نوشته و ردّ پیشنهاد را یک اشتباه یزدگرد سوم خوانده‌اند.
آبان‌روز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
دهمین روز ماه در گاه شمار مزدیسنی آبان_ایزد نام دارد. نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم، از هر ماه زرتشتی را آبان می‌نامند.
در اوستا آپ در پارسی باستان آپی و در فارسی آب گفته می‌شود. در اوستا بارها “آپ” به چم فرشته‌ی نگهبان آب، گفته شده و همه جا جمع آمده است.
آبان نام پارسی شده‌ی ایزد آب‌ها یا آناهیتا است. در اوستا (اردی‌ویسور آناهیتا) به چم رودخانه‌ی نیرومند بی‌آلودگی نامیده شده است. آناهیتا که کوتاه شده این نام اوستایی است، نام الهه‌‌ی نماینده بر این آب‌های روان بوده و یَشتی که در اوستا به مناسبت این الهه سروده شده آبان یشت نام دارد.
آب یکی از آخشیج‌های چهارگانه و بسیار گرامی در نزد ایرانیان بوده و نیاکان ما ستایش ویژه‌ای برای آب داشته‌اند، بهگونهای که آتشکده‌ها را نزدیک چشمه‌سارها یا جویبارها می‌ساختند تا هم ایزد آذر و هم ایزد آب، این دو آفریده‌ی نیک اهورایی را بستایند.
در ایران باستان، آلودن آب از گناهان بزرگ به‌شمار می‌رفته بهگونهای که بر روی رود، گذری می‌ساختند، تا هنگام رفت‌و آمد، آب را گل‌آلود نکنند. همچنین ایرانیان برای شستشوی بدن در محفظه‌ای به نام «آبزن» که به اندازه‌‌ی اندام انسان بود، آب ریخته و خود را می‌شستند. آبزن، چیزی همچون وان حمام است که این‌روزها از آن، بهره می‌جوییم.
” بخش‌هایى از اردویسور نیایش یا آبزور”
و توانایى و زور و آفرین باد به اهورامزداى فروغمند،
با شکوه و به امشاسپندان ، به آب‌‌هاى خوب مزدا داده،
به آب اردویسور آناهیتاى پاک ، به همه‌ی آب هاى مزدا داده،
به همه ی گیاهان مزدا داده ، به همه ی ستودگان مادى و مینوى،
و به فروهرهاى پاکان و راستان که پیروز و پرتوان هستند.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
آبان‌روز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
بنشین به نشاط و دوستان را
ای دوست به عز و ناز بنشان
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
از آب پرهیز کن و آب را میازار
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آبان) بپرهیز از آب و ای جوان/میالای و میازار آب روان
