امروز نیک‌روز آبان ایزد از ماه آبان سال 3758 زرتشتی، فرخنده جشن آبانگان، یکشنبه چهارم آبان‌ماه 1399 خورشیدی، 25 اکتبر 2020 میلادی
25 اكتبر سال 449 پيش از ميلاد درشهر شوش ميان دولت ايران و رئيس فرستادگان هم‌پیمانان يونانيان، پیمان‌نامه‌ی کالیاس امضا شد.
دیروز ، امروز و فردا در تاریخ ایران نماد سه پیمان‌نامه است، که هرکدام به گونهای نقشه‌ی سرزمین ایران را دگرگون ساخت. یک پیمان در دولت هخامنشی بود و دو پیمان در دولت قاجار. دو پیمان‌نامه در دولت قاجار به نیم کاسته شدن سرزمین ایران را فراهم کرد.
پیمان‌نامه‌ی کالیاس یک پیمان‌نامه‌ی بسته شده نزدیک به 449 سال پیش از میلاد میانِ هم‌پیمانان دلوس و هخامنشیان بود که به جنگ‌های ایران و یونان پایان داد. این پیمان به عنوانِ نخستین پیمان سازش میانِ هخامنشیان و شهرستان‌های یونان بود. برپایه‌ی این پیمان دولت یونان فرمانروایی ایران بر قبرس را رسمی شناخت. این صلح‌نامه با میانجیگریِ کالیاس که یک سیاستمدار آتنی بود انجام شد و به همین نام نیز شناخته شد.
پیمان‌نامه‌ی گلستان در سوم آبان‌ماه 1192 در پی جنگ‌های ایران و روسیه در دوره‌‌ی قاجار میان این دو کشور بسته شد. به دنبال این پیمان، بخش‌هایی از شمال دولت شاهنشاهی ایران شامل قفقاز، ارمنستان و ایالت‌های شرقی گرجستان مانند کاختی و کارتلی از ایران بازگرفته و به روسیه‌ی تزاری واگذار شد. سپس‌ترها پیمان‌نامه‌ی ترکمانچای نیز به این پیمان پیوست و شمال‌غربی ایران پس از 3000 سال از ایران جدا شد. شورش داخلی ترکمن‌های خراسان و دخالت انگلیس و سستی قاجار شوندهای بنیادین این پیمان بود.
سومین و ننگین‌ترین قرارداد تاریخ ایران پیمان پاریس بود که سبب‌ساز شد بخش اصلی خاک ایران یعنی افغانستان امروز از کشور جدا شود، افغانستان بخشی از ایران نبود بلکه خود ایران بود. صدها شاعر و چهره‌های نامی و شاه کشور در این سرزمین زاده شده‌اند. انگلیس با به دست آوردن بخش‌هایی از جنوب ایران (بندرهای خرمشهر و بوشهر و جزایر جنوب) ناصرالدین‌شاه قاجار را وادار به پذیرش پیمان پاریس (1856) کرد. برپایه‌ی این پیمان ایران از دادخواست خود بر هرات چشم‌پوشی کرد و هرات و بخشی از بلوچستان ایران، سال 1863 در کشوری به نام افغانستان به رسمیت شناخته شد. در سال 1887 بلوچستان از سوی انگلیس‌ها به هند (زیر فرمان بریتانیا) پیوست که امروز بخشی از پاکستان است.
آب مایه‌ی زندگی است، انسان نخستین شهرنشینی بشری را در کنار چشمه‌ها و رودها به وجود آورد، سپس آبادانی آغاز شد و به ستایش خداوند پرداخت. آبان، نام دیگر ارِدْوی سورَ اَنَهیتَه (اَناهیتا )، نماد آب‌های پاک و بالنده روی زمین و نگاهبان پاکی و بی‌آلایشی در جهان هستی است. آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، از جایگاه ارزشمندی برخوردار بوده است به همین روی نیاکان ما نیایشگاه‌هایی در کنار رودخانه‌ها و آب‌های روان برای بزرگداشت آب ساخته بودند که نمونه‌ی آن در کنگاور کرمانشاه و بیشاپور همچنان پابرجا است.
آبان‌روز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
دهمین روز ماه در گاهشمار مزدیسنی آبان_ایزد نام دارد. نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم، از هر ماه زرتشتی را آبان می‌نامند. در اوستا آپ در پارسی باستان آپی و در فارسی آب گفته می‌شود. در اوستا بارها “آپ” به چم فرشته‌ی نگهبان آب، گفته شده و همه جا جمع آمده است.
آبان نام پارسی شده‌ی ایزد آب‌ها یا آناهیتا است. در اوستا (اردی‌ویسور آناهیتا) به چم رودخانه‌ی نیرومند بی‌آلودگی نامیده شده است. آناهیتا که کوتاه شده این نام اوستایی است، نام الهه‌‌ی نماینده بر این آب‌های روان بوده و یَشتی که در اوستا به مناسبت این الهه سروده شده آبان یشت نام دارد.
آب یکی از آخشیج‌های چهارگانه و بسیار گرامی در نزد ایرانیان بوده و نیاکان ما ستایش ویژه‌ای برای آب داشته‌اند، به گونهای که آتشکده‌ها را نزدیک چشمه‌سارها یا جویبارها می‌ساختند تا هم ایزد آذر و هم ایزد آب، این دو آفریده‌ی نیک اهورایی را بستایند.
در ایران باستان، آلودن آب از گناهان بزرگ به‌شمار می‌رفته به‌گونه‌ای که بر روی رود، گذری می‌ساختند، تا هنگام رفت‌و آمد، آب را گل‌آلود نکنند. همچنین ایرانیان برای شستشوی بدن در محفظه‌ای به نام «آبزن» که به اندازه‌‌ی اندام انسان بود، آب ریخته و خود را می‌شستند. آبزن، چیزی همچون وان حمام است که این‌روزها از آن، بهره می‌جوییم.
” بخش‌هایى از اردویسور نیایش یا آبزور”
و توانایى و زور و آفرین باد به اهورامزداى فروغمند،
با شکوه و به امشاسپندان ، به آب‌‌هاى خوب مزدا داده،
به آب اردویسور آناهیتاى پاک ، به همه‌ی آب هاى مزدا داده،
به همه ی گیاهان مزدا داده ، به همه ی ستودگان مادى و مینوى،
و به فروهرهاى پاکان و راستان که پیروز و پرتوان هستند.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
آبان‌روز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
بنشین به نشاط و دوستان را
ای دوست به عز و ناز بنشان
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
از آب پرهیز کن و آب را میازار
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آبان) بپرهیز از آب و ای جوان/میالای و میازار آب روان
