نخستین شهر دانشگاهی جهان پس از ۱۸ سده به جرگه‌ی شهرها پیوست

مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی‌شاپور و ایوان کرخه با اشاره به آنکه تاکنون تنها ۴۰۰ متر از گستره‌ی بیش از ۲۰۰۰ هکتاری گندی‌شاپورکاوش شده است، گفت: نخستین شهر دانشگاهی جهان پس از ۱۸ سده دوباره به جرگه‌ی شهرها پیوست.

به گزارش خبرنگار ایلنا، گُندی شاپور (جُندی شاپور) از گستره‌های میراث‌فرهنگی ایران است که گفته‌های بسیار تاریخی درباره‌ی آن وجود دارد؛ چراکه یکی از مهمترین شهرهای دوره ساسانی بوده؛ که از سوی شاهپور یکم ساخته شد و از همان آغاز بنیادگذاری به مرور به‌گونه‌ی یکی از مرکزهای علمی و پزشکی جهان آن روز درآمد.

برپایه‌ی گفته‌ی تاریخ‌نویسان؛ شاپور دستور داده بود شمار بسیاری از کتاب‌های طب یونانی را به زبان پهلوی ترجمه و در آنجا نگهداری کنند، خسرو انوشیروان در این شهر بیمارستان بزرگی ساخت و بر توسعه‌ی دانشکده‌ی پزشکی آن افزود. خیلی زود دانشگاه گندی‌شاپور در روزگار خود بزرگترین مرکز فرهنگی شد. دانشجویان و استادان از جای‌جای جهان بدان روی می‌آوردند. زندگی و مراودات علمی آن دوره کاملا مسالمت‌آمیز در جریان بود. مسیحیان نسطوری در آن دانشگاه پذیرفته شدند و ترجمه سریانی‌ آثاریونانی در طب و فلسفه را به ارمغان آوردند و افلاتونی‌ها در آنجا بذر صوفی‌گری کاشتند. سنت طبی هندوستان، ایرانی، سریانی، یونانی درهم آمیخت و یک مکتب درمانی شکوفا را به وجود آورد. به فرمان انوشیروان، آثار افلاتون و ارستو به پهلوی ترجمه شد و در دانشگاه گندی‌شاپورتدریس شد.

نخستین کنگره‌ی بین‌المللی در زمان خسرو انوشیروان باحضور اندیشمندان و نخبگان علمی ایرانی، یونانی، هندی، سریانی در گندی‌شاپور برگزار شد.

مکتب‌ها و دانشکده‌های داشگاه گندی شاپور

برپایی مجلس‌‌های مشاوره طب و فلسفه، دانشکده علوم فلسفه و حکمت، دانشکده نجوم و ریاضی، دانشکده نظامی و فنون جنگی، مکتب‌های مهندسی و معماری سازه‌های آبی، صنعت و کشاورزی، موسیقی و سرود (در زمان خسرو پرویز) ازجمله آداب علمی گندی‌شاپور بود. به غیر از علوم آموزشی، فرهنگی، سیاسی و نظامی یکی از مهمترین مراکز نساجی در جهان آن زمان نیز در این شهر برپا بوده است.

یعقوب زلقی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی‌شاپور و ایوان کرخه، با اشاره به آنکه وجه تسمیه گندی‌شاپور، جندی‌شاپور یا جندی شاهپور یا جندشاپور یا وندوشاورکه معرب آن جندسابور است؛ در روزگار شاهنشاهی ساسانیان به‌گونه‌ی  «واندوشاهپوهر» یا «وه انتیوخ شاهپوهر» خوانده می‌شد، گفت: این محوطه به عنوان شهر علمی دانشگاهی، بیمارستانی در زمان شاپور یکی از مراکز مهم حکومتی و پایتخت‌های ساسانیان به شمار می‌رفت که در سال ۱۳۱۰ خورشیدی، به شماره ۴۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

به گفته‌ی او، واژه‌ی گندی‌شاپور در پهلوی و فارسی میانه به معنی سپاه یا پاسگاه سپاهیان است. در تاریخچه شهر گندی‌شاپور آمده است که این شهر پیش از ساسانیان، در میان سال‌های ۱۷۰-۱۴۱ میلادی در مکان کنون (روستای شاه‌آباد) و سه‌راه شوشتر به دزفول، در سرزمین خوزستان به وجود آمده است و آن در آغاز یکی از پاسگاه‌های ارتش، یا یک مقر سپاهی بوده است.

وی با اشاره به آنکه در نزدیک‌به ۱۸۰۰ سال پیش گندی‌شاپور یک شهر بود گفت: سال گذشته با ابلاغ وزارت کشور گندی‌شاپور دوباره به جرگه‌ی شهرها پیوست و به نام شهر جندی‌شاپور شناخته شد.

به‌گفته‌ی زلقی، سوابق پژوهش‌های باستان‌شناسی در گندی‌شاپور به گمانه‌زنی‌های محدود آدامز امریکایی در سال ۱۹۶۱میلادی بازمی‌گردد. پس از چهار دهه در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، تعیین عرصه و حریم محوطه‌ی انجام و این مهم درسال ۸۸ مصوب شد. در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، با همکاری معاونت میراث فرهنگی و دفتر امور پایگاه‌های میراث کشور و تخصیص ردیف بودجه، پس از یک درنگ(:وقفه) طولانی فعالیت‌های پژوهشی درگندی‌شاپور با انجام نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی به سرپرستی یوسف مرادی دوباره آغاز شد و در سال 1397 خورشیدی، نیز گمانه‌زنی در گستره‌ی پیرامون یعقوب لیث صفاری به سرپرستی یعقوب زلقی مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفت.

او با اشاره به آنکه گندی‌شاپور با گستردگی (:وسعت) بیش از ۲ هزار هکتار یکی از بزرگترین محوطه‌های تاریخی کشور به‌شمار می‌آید، افزود: کاوش‌های انجام شده تنها ۴۰۰ متر از محوطه بیش از دو هزار هکتاری این گستره را دربرمی‌گیرد.

وی درباره‌ی وضعیت حفاظتی آثار به‌دست آمده از کاوش‌ها در گندی‌شاپور گفت: تمام آثاری که در فصل نخست و دوم کاوش به‌دست آمدند؛ در دو نوبت سال ۹۷ و امسال (آبان۹۹) مورد حفاظت و مرمت قرار گرفته‌اند.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی‌شاپور و ایوان کرخه در پاسخ به پرسش مبنی بر اینکه آیا تاکنون برپایه‌ی یافته‌های باستان‌شناسی اخیر، وجود ضرابخانه  و … در گندی شاپور ثابت شده است، گفت: یافته‌های باستان‌شناسی خاصی که این موضوعات را اثبات کند به دست نیاورده‌ایم. اظهارنظر در این‌باره نیازمند بررسی و پزوهش‌های دقیق مستندات، کاوش‌های گسترده، بهره‌گیری از علوم گوناگون، انجام پژوهش‌های ژئوفیزیک و… است.

حفاظت و مرمت

وی افزود: حفاظت و مرمت‌های محوطه‌ی آرامگاهی یعقوب لیث پیوسته از سال ۹۶ تاکنون ادامه دارد و در حال حاضر چهارمین فصل مرمت این بنای آرامگاهی با محوریت ساماندهی نمای ضلع شمالی، مرمت گلدسته‌ها و… در حال انجام است.

به‌گفته‌ی زلقی، مرمت آرامگاه یعقوب لیث، پل‌ها، سازه‌های آبی تاریخی شماره ۱و۲ و ترانشه‌های کاوش محوطه گندی‌شاپور از فعالیت‌های مهم این فصل سامان‌دهی، حفاظت و مرمت محوطه‌ها و بناهای شاخص این پایگاه  به‌شمار می‌رود. این پروژه‌ها با اعتباری به مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان در حال انجام است.

حضور پررنگ مردم محلی در امر حفاظت

به‌گفته‌ی مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی‌شاپور و ایوان کرخه؛ حفاظت و حراست از محوطه‌های تاریخی، وابسته‌ به فرهنگ‌سازی، ارتباط موثر و تنگاتنگ با مردم و جوامع بومی بوده، همچنین تشریح اهمیت تاریخی آثار می‌تواند در امر حفاظت از محوطه‌ها مفید باشد. این همراهی به شکل درخور توجهی درحفاظت از این محوطه راه‌گشا است. پایش‌ و مونوتورینگ نیز به صورت دوره‌ای ازآثار و سازه‌های تاریخی این محوطه صورت می‌پذیرد.

ثبت جهانی و حضور گردشگران

نباید فراموش کرد که در سال ۱۳۹۷ خورشیدی، سند بین‌المللی ثبت هزار و هفتصد و پنجاهمین سالگرد تاسیس دانشگاه «گندی شاپور» ایران در فهرست بزرگداشت جهانی یونسکو،‌ در نشست عمومی سالانه‌ی این سازمان در پاریس منتشر و دانشگاه «گندی شاپور» ایران از دید فرهنگی (تولید علم و دانش) رسما به عنوان «نخستین دانشگاه و مرکز علمی جهان» معرفی شد. در واقع گندی‌شاپور از دید تاریخچه و مشاهیر فرهنگی به ثبت جهانی رسیده است.

زلقی درباره‌ی تاثیری که ثبت جهانی گندی‌شاپور و برگزاری کنگره‌های بین المللی در معرفی این شهر علمی دانشگاهی و بیمارستانی به جهانیان و البته جذب گردشگران بین‌المللی داشته، گفت: از سال ۹۵ به این سو، هر سال شاهد افزایش بیش از ۵۰ درصدی شمار بازدیدکنندگان بودیم. اوج بازدیدها را در نوروز ۹۸ تا ۶ فروردین (وقوع سیل خوزستان) شاهد بودیم. برخی از روزها بیش از چند هزار تَن از محوطه‌ی تاریخی گندی‌شاپور (ترانشه‌های کاوش، پل‌ها و سازه‌های آبی تاریخی، آرامگاه یعقوب لیث صفاری و…) بازدید می‌کردند.