امروز فرخ روز آبان ایزد از ماه آذر سال 3758 زرتشتی، چهارم آذرماه 1399 خورشیدی، 24 نوامبر 2020 میلادی
به نوشتهی رویدادنگاران جهان، کار ساخت شهر بیشاپور به دستور شاهپور یکم پادشاه ساسانی در سرزمین کازرون چنین روزی به سال 266 میلادی به پایان رسید.
بنیادگذاری این شهر که به فرمان شاهپور یکم، شاه ساسانی وقت ساخته شد نزدیک به شش سال به درازا انجامید. در ساختن این شهر هم از اسیران رومی بهره گرفته شد. ارتش ایران به فرماندهی شاهپور یکم در سال 260 در ناحیه «ادسا (امروز: ارفا = اورفا)» در شرق فرات (جنوب ترکیه امروز) ارتش روم را شکستی سخت داد و والرین امپراتور این کشور با 71 هزار نظامی رومی را اسیر کرد که از این اسیران برای ساختن سد شوشنر (بند قیصر)، ساختن شهر گُندیشاپور در خوزستان و بیشاپور در فارس بهکار گرفته شد. در ساختن شهر بیشاپور از مهرازیان (:معماران) یونانی و رومی هم بهره گرفته شده بود. شکل ساختمانها و خیابانبندی شهر بیشاپور از ایرانی ـ اروپایی بودن این شهر میگوید. بیشاپور در مسیر راه استخر (شیراز) به شوش و تیسفون ساخته شده بود. پس از پیروزی شاپور بر والرین امپراتور روم، شاهپور دستور داد در ناحیهای خوش آبوهوا بر سر راه تختجمشید به تیسفون شهری بنا کنند. این جاده در زمان هخامنشیان، شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش وصل میکرد. شاهپور نام خود را بر این شهر نهاد.
شاهکار سنگتراشیهای روزگار ساسانی در تنگ چوگان در مجاورت شهر بیشاپور و بر کرانه رودخانه شاهپور باقیمانده است. شش نقش برجسته در دو طرف تنگ چوگان تراشیده شده است، نقشها بیانگر پیروزیها و تاجگذاری پادشاهان ساسانی است. با توجه به سپندینگی و ارزشمندی آب در آیین زرتشت و در بین آریائیها، معبدهایی برای نیایش و ستایش آب ساخته شد که معبد آناهیتا )الهه آب( در شهر بیشاپور یکی از مهمترین آنها به شمار میآید. غار شاهپور در انتهای تنگ چوگان و در چهار کیلومتری شهر بیشاپور در شهرستان کازرون مهمترین پایتخت ساسانیان در بلندی نزدیک به ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد و دهانهی آن نزدیک به ۳۰ متر است. در دهانهی این غار مجسمهی شاهپور یکم (دومین پادشاه ساسانی) جا گرفتهاست و از اینرو این غار به نام شاپور شناخته شدهاست.
شاهپور یکم خواهان پایهگذاری شهرهای تازه در مسیر راههای مهم و یا سرزمینهای آمادهی صنعت و کشاورزی بود، شهر نیشابور خراسان را هم در دامنهی کوه بینالود بساخت.
شاهپور یکم کار بنیادگذاری شهرهای بزرگ را با ساختن شهر قَزوین (کَسپین ـ کاسپین) آغاز کرد. وی سوم نوامبر سال 245 فرمان به ساختن قزوین را داد و این شهر در مدت سه سال ساخته شد و در سال 248 میلادی به پایان رساند. شاهپور یکم با ارج به طایفه کَسپین ـ کاسپین که در این سرزمین و گیلان زندگی میکردند نام خود را بر این شهر نگذارد و به نام همان طایفه نامگذاری کرد. اروپاییان دریای مازندران (خزر) را به نام همین طایفه، کاسپین میگویند و مینویسند که بینالمللی شده است.
دهمین روز ماه در گاه شمار مزدیسنی آبان_ایزد نام دارد. نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم، از هر ماه زرتشتی را آبان مینامند.
در اوستا آپ در پارسی باستان آپی و در فارسی آب گفته میشود. در اوستا بارها “آپ” به چم فرشتهی نگهبان آب، گفته شده و همه جا جمع آمده است.
آبان نام پارسی شدهی ایزد آبها یا آناهیتا است. در اوستا (اردیویسور آناهیتا) به چم رودخانهی نیرومند بیآلودگی نامیده شده است. آناهیتا که کوتاه شده این نام اوستایی است، نام الههی نماینده بر این آبهای روان بوده و یَشتی که در اوستا به مناسبت این الهه سروده شده آبان یشت نام دارد.
” بخش هایى از اردویسور نیایش یا آبزور”
و توانایى و زور و آفرین باد به اهورامزداى فروغمند ،
با شکوه و به امشاسپندان ، به آبهاى خوب مزدا داده ،
به آب اردویسور آناهیتاى پاک ، به همهی آب هاى مزدا داده ،
به همه ی گیاهان مزدا داده ، به همه ی ستودگان مادى و مینوى ،
و به فروهرهاى پاکان و راستان که پیروز و پرتوان هستند.
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
آبانروز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
بنشین به نشاط و دوستان را
ای دوست به عز و ناز بنشان
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
از آب پرهیز کن و آب را میازار
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
به (آبان) بپرهیز از آب و ای جوان/میالای و میازار آب روان