سالانه ۲۰۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی گلستان در آتش بی‌تدبیری خاکستر می‌شوند. کارشناسان باور دارند تا زمانی که «مدیریت سنتی» مناطق حفاظت‌شده ادامه دارد، امیدی به پایان ویرانی و آتش‌سوزی نیست.
به گزارش خبرگزاری مهر، نزدیک به دو میلیون و چهار هزار هکتار از جنگل‌های نوار شمالی ایران، از آستارا در باختر گیلان تا گلیداغ در خاور گلستان، به جنگل‌های هیرکانی آوازه دارد.
14 تیرماه سال گذشته، 15 نقطه از این جنگل‌ها، دربردارنده‌ی پارک ملی گلستان، بخشی از منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی جهان‌نما، جنگل‌های زرین گل، بولا، جنگل الیمستان، جنگل واز حوزه کجور نوشهر، چهارباغ چالوس، جنگل خشک‌داران، گشت رودخان و منطقه حفاظت‌شده لیسار، در چهل و سومین نشست کمیته‌ی میراث جهانی یونسکو در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیدند. زمانی کوتاه پس‌ازاین ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، خسرو شهبازی، سرپرست سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفت که اکنون دو هزار و ۶۰۰ نیروی محافظ جذب‌شده و حفاظت از جنگل‌های هیرکانی را بر دوش دارند. وی از رصد ماهواره‌ای جنگل‌های هیرکانی برای جلوگیری از ویرانی و تصرف هم خبر داده بود و بدون اشاره به سطح آتش‌سوزی‌ها گفته بود: شمار آتش‌سوزی‌ها از 10 سال گذشته، کم‌وبیش یکسان بوده است، اما سطح آتش‌سوزی‌ها به دلیل افزایش امکانات و نیروی انسانی، به یک‌هشتم کاهش‌یافته است.
اما امسال هم با آغاز فصل پاییز و برگ‌ریزان، آتش بی‌تدبیری به دامان جنگل‌های هیرکانی افتاد و ماه گذشته (آبانماه) بیش از 10 روز جنگل‌های هیرکانی جهان‌نما در گلستان، در آتش سوخت و سرانجام با بارش باران آتش در بلندی‌های توسکستان خاموش شد.
هشت ماه از سال درگیر آتش‌سوزی هستیم
جانشین یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، با اشاره به اینکه گلستان نزدیک به هفت تا هشت ماه از سال درگیر آتش‌سوزی جنگل‌هاست، گفت: «از خردادماه تا پایان دی‌ماه و اوایل بهمن‌ماه، گلستان درگیر آتش‌سوزی است و تعداد و حجم آتش‌سوزی به ترسالی و خشک‌سالی بستگی دارد».
محمدرضا آریانفر با این توضیح که در تابستان در جنگل‌های سوزنی‌برگ و در پاییز و زمستان در جنگل‌های پهن‌برگ استان شاهد آتش‌سوزی هستیم، افزود: «در پاییز فقط کافی است 20 روز بارندگی نداشته باشیم که با خزان و انباشت برگ، کاهش رطوبت، گرما، باد خشک و کاهش بارندگی، جنگل‌ها به مخزن باروت تبدیل‌شده و با یک سهل‌انگاری در آتش می‌سوزند».
وی ادامه داد: «سالانه حدود 200 فقره آتش‌سوزی در جنگل‌های گلستان اتفاق می‌افتد و 200 هکتار از جنگل‌های استان خاکستر می‌شوند».
جانشین یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان به آمار آتش‌سوزی جنگل‌های استان در سال گذشته هم اشاره کرد و گفت: «سال گذشته شاهد 224 فقره آتش‌سوزی و سوختن 202 هکتار از جنگل‌های استان بودیم. سال گذشته تا آبانماه 113 مورد آتش‌سوزی داشتیم و 81 هکتار جنگل سوخت اما امسال در این مدت 172 مورد آتش‌سوزی را شاهد بودیم و 128 هکتار از جنگل‌های استان سوخته‌اند».
ریسک آتش‌سوزی در استان گلستان بالاست
وی با گفتن اینکه هنوز میزان آتش‌سوزی جنگل‌های توسکستان در آبانماه به دلیل دشوار گذر (:صعب‌العبور) بودن منطقه به‌گونه‌ی دقیق بازگو نشده است و بی‌گمان میزان آتش‌سوزی جنگل‌های استان افزایش می‌یابد، افزود: «ریسک حریق در شرق استان بالاست و وضعیت جنگل‌های شرق استان به نسبت غرب بحرانی‌تر است».
آریانفر جزییات بیشتری بازگو کرد و افزود: «جنگل‌های کردکوی، بندرگز و بخشی از گرگان از جنگل‌های کم‌خطر، جنگل‌های علی‌آباد، رامیان و آزادشهر با خطر متوسط و مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه از جنگل‌های پرخطر استان در حریق هستند».
وی به کمبود نیرو، تجهیزات و امکانات برای خاموش کردن آتش در استان هم اشاره کرد و گفت: «در شرایط کنونی برنامه و یا دستورالعملی برای حفاظت بیشتر از مناطق حساس و بحرانی و یا جنگل‌های هیرکانی نداریم؛ گلستان از داشتن نیروهای ویژه‌ی واکنش سریع کافی محروم است و در زمان آتش‌سوزی قرق‌بانان برای اطفای حریق به کار گرفته می‌شوند».
جانشین یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با این توضیح که گلستان با این حجم آتش‌سوزی دستِ کم به 200 تا 300 نیروی واکنش سریع نیاز دارد، پافشاری کرد: «آتش‌سوزی با شرایط جوی موجود در استان اجتناب‌ناپذیر است اما با این اعتبارات حداقلی، کمبود امکانات و تجهیزات، تجهیزات موتوری معیوب و نبود بالگرد مستقر در گلستان، نمی‌توانیم مدیریت و حفاظت کاملی داشته باشیم و نیازمند سازوکار و برنامه مدون هستیم».
گرفتار در چنگ مدیریت سنتی شده‌ایم
هم‌چنین مدیر استانی پرونده‌ی ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی هم بر این باور است که در کنار فراهم کردن امکانات، تجهیزات و نیروی کافی، باید برنامه حفاظتی گردآوری‌شده(:مدون) و اعتبار برای این انباشت‌گاه‌ها تخصیص یابد وگرنه با مدیریت سنتی نمی‌توان انتظار معجزه در حفاظت داشت.
رمضانعلی قائمی در این‌باره افزود: «جنگل‌های هیرکانی که از گلیداغ تا آستارا کشیده شده‌اند، جنگل‌های باارزشی هستند و قدمت 40 میلیون ساله دارند و نمی‌توان انتظار داشت با مدیریت سنتی از آن‌ها حفاظت کنیم».
وی با یادآوری اینکه 17 ماه از ثبت جهانی بخشی از جنگل‌های هیرکانی کشور می‌گذرد اما شاهد رویداد ویژه‌ای پس از ثبت نبوده‌ایم، افزود: «نه‌تنها پیش از ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی که پس‌ازآن هم شاهد برنامه‌ای برای نگهداری و حفاظت بیشتر و بهتر از جنگل‌های هیرکانی نیستیم».
مدیر استانی پرونده‌ی ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی افزود: «برای همه‌ی جنگل‌های هیرکانی نه‌تنها آن بخش‌هایی که ثبت جهانی شده‌اند، باید برنامه حفاظتی و آموزشی منظم، اعتبارات، امکانات و تجهیزات کافی برای اطفا حریق داشته باشیم».
وی با پافشاری بر اینکه هم‌اکنون جنگل‌های هیرکانی اسیر بهره‌برداری‌های نادرست، قاچاق، تصرف، آتش و نمونه‌هایی از این‌دست هستند، ادامه داد: «هرچند پس از ثبت جهانی اعتبار مستقل برای پیشبرد اهداف از سوی یونسکو به جنگل‌های هیرکانی تعلق می‌گیرد (البته در هفده ماه گذشته هنوز این اعتبار تخصیص نیافته است)؛ اما باید دولت هم ردیف ملی برای این ذخیره‌گاه‌ها در نظر بگیرند».
پس از ثبت جهانی هیرکانی هیچ کاری برای حفاظت از آن‌ها نشده است
قائمی با اشاره به اینکه تاکنون اعتبار خاصی برای حفاظت بیشتر از جنگل‌های هیرکانی سه استان شمالی (گلستان، مازندران و گیلان) اختصاص نیافته و این جای تاسف دارد، گفت: «بهتر است بگویم پس از ثبت جهانی هیچ کار عملی در راستای اجرای برنامه‌های آتی برای حفاظت بیشتر از جنگل‌های هیرکانی انجام‌نشده است».
وی با این توضیح که مسوولان به‌گونه‌ی تجربی فصل‌های آتش‌سوزی در هر منطقه و استان را می‌دانند، یادآور شد: «رصد ماهواره‌ای جنگل‌های هیرکانی برای جلوگیری از تخریب و تصرف و شناسایی به‌موقع و سریع آتش‌سوزی باید جایگزین روش‌های سنتی شود و امکانات، تجهیزات و بالگرد در استان مستقر باشند».
قائمی با اشاره به اینکه جنگل‌های هیرکانی نیازمند نگاه ویژه مدیریتی هستند، افزود: «مسوولان استانی باید با سماجت پیگیر استقرار امکانات، تجهیزات و نیرو با توجه به درجات و اهمیت مناطق باشند و برنامه حفاظتی منظم و مدونی داشته باشند».
جنگل‌های هیرکانی با دیرینگی 40 میلیون سال، هم‌اکنون در برابر آتش‌سوزی، دست‌یازی‌ها و دشواری‌های دیگر، اسیر بی‌برنامگی است و بایسته است دولت با نگاه ویژه، اعتبارات بیشتری را برای نگاه‌داری این اثر طبیعی ویژه کند و امکانات و تجهیزات لازم را برای حفاظت بیشتر از این جنگل‌ها را به‌کار بگیرد.
