گرمابه‌ی چهارفصل یکی از سازه‌های تاریخی شهر اراک است که خود دیرینگی چندانی ندارد و بنیاد آن در زمان فتحعلی‌شاه گذاشته شد. نام پیشین این شهر نوبنیاد سلطان‌آباد بود و در زمان پهلوی نام اراک برای آن برگزیده شد.
سال‌ها پس از بنیادگذاری سلطان‌آباد و در زمان نوه‌ی پسری فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه قاجار، مردی نیکوکار و سرشناس به نام محمدابراهیم خوانساری، مجموعه‌ای در بخش جنوبی شهر سلطان‌آباد ساخت که یکی از فضاهای آن گرمابه بود. کلنگ‌زنی گرمابه در سال 1292 مهی(:قمری) آغاز شد و دو سال زمان بُرد تا مردم شهر از آن استفاده کنند. ساخت و نامگذاری گرمابه داستانی شنیدنی دارد.
می‌گویند گرمابه‌ی اراک را برای پیروان چهار دین شناخته شده‌ی آن زمان ساختند. از این‌رو نام گرمابه را «چهار فصل» گذاشتند. گویا کلیمیان اراک نزد خوانساری می‌روند و از او ساخت گرمابه‌ای جداگانه را می‌خواهند. خوانساری هم نه یک گرمابه، که چهار گرمابه‌ی پیوسته به هم ساخت؛ دو گرمابه برای زنان و دو گرمابه برای مردان. یک بازگفت دیگر درباره‌ی نامگذاری گرمابه اراک چنین است که در چهارگوشه‌ی سربینه‌ی گرمابه، چهارگونه کاشی نقش زدند و کار گذاشتند. هر کاشی نقش و نگاره‌ای از یکی از فصل‌های چهارگانه‌ی سال را داشت. از این‌رو، نام گرمابه را چهارفصل گذاشتند.
گرمابه چهارفصل با کاشی‌کاری‌های دل‌انگیز و بسیار زیبایش نام‌بردار است. اما یکی از کاشی‌هایش اندکی شگفت‌آور و کم‌وبیش بی‌مانند است. در آن کاشی، نقش و پیکر سربازان قاجاری دیده می‌شود که با جامه‌ی نظامی آن زمان و شمشیر و تفنگ به دست، خبردار ایستاده‌اند. درون گرمابه و سربازِ تفنگ به‌دست؟ شگفت آور نیست؟ شاید با این نقش زدن‌ها خواسته‌اند به مردم بفهماند که حتا در گرمابه هم چشم و گوش سربازان قاجاری به آن‌هاست!
گرمابه‌ی چهارفصل را در ژرفای 4 متری زمین ساخته‌اند. چنین شیوه‌ای را در همه‌ی گرمابه‌های دیرینه‌ی ایران می‌یابیم. با این دوراندیشی هوشمندانه، می‌توانستند آب کاریز نزدیک گرمابه چهارفصل را با کمک لوله‌های سفالینی که به آن‌ها تنبوشه می‌گفتند، به درون گرمابه بکِشند و سپس به سوی خزینه هدایت کنند. این کار هزینه‌ی چندانی دربر نداشت.
گرمابه چهار ورودی داشت. گویا سازندگان و بانیان سازه، دلبستگی تمام نشدنی‌ای به عدد چهار داشته‌اند. هر جای گرمابه را نگاه کنید چهارگونه‌ای است! هر ورودی در یک سوی گرمابه ساخته شده است و راهرویی دراز و شیب‌دار، ورودی‌ها را تا هشتی ای سرپوشیده و سپس سربینه می‌کشاند. این راهروها نزدیک به 6 متر درازا دارند. اما شگفت این است که راه ورودی گرمابه‌ی زنان از پشت بام است! چرا پشت بام؟ گناه زنان نبود؛ خواست مردان چنین بود.
گفتنی‌ها درباره‌ی گرمابه چهارفصل اراک کم نیست، اما به همین بسنده کنیم که اکنون از این گرمابه‌ی تاریخی، موزه‌ای ساخته‌اند که بخش‌های گوناگونی برای نشان دادن هنرهای سنتی اراک و مردم‌شناسی دارد. بخشی نیز ویژه‌ی یافته‌های باستان‌شناسی است. اسکلتی 7500 ساله که در سال 1395 در تپه‌های پیرامون اراک کشف شد، در آن بخش نگهداری می‌شود. تصور کنید اگر پیشینیان می‌دانستند روزی روزگاری در گرمابه‌های ما اسکلت انسان نمایش می‌دهند چه حالی پیدا می‌کردند. برای آن‌ها از تصور جن در گرمابه هم ترسناک‌تر بود!
گرمابه چهارفصل اراک 1640 متر مربع مساحت دارد. از این‌رو، بزرگترین گرمابه‌ی تاریخی ایران شناخته می‌شود. این اثر تاریخی، در سال 1353 خورشیدی با شماره‌ی 1339 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
فرتورها از مژده شهریار است .
4090
یک پاسخ
یاد آن روزها بخیر که اراک ، زرتشتی و پيرو ساير اديان داشته است . من از حمام چهارفصل اراک ديدن کرده ام و به بخش موزه مردم شناسی و به ماکت مردمان قديم و پيروان اديان نگاه که میکنی تو نيز به دوران گذشته سفر می کنی و با خوبی ها و بدی هایش همراه میشوی .