امروز فرخ روز دی به‌مهر ایزد از ماه دی سال 3758 زرتشتی، سومین خجسته جشن دیگان، دوشنبه هشتم دی‌ماه 1399 خورشیدی، 29 دسامبر 2020 میلادی
پوراندخت، شاه ساسانی كه سیاست خارجی و داخلی تازه‌ای را در پیش گرفته بود تا فرمانروایی ایران را نجات دهد، 29 دسامبر سال 630 میلادی، با دولت روم شرقی پیمان‌نامه تازه (تکمیلی) صلح امضاء كرد تا فرصت یابد دست به اصلاحات داخلی بزند.
پوراندخت برای جلب اعتماد رومیان، تصمیم سال 629 قباد دوم را اجرایی کرد و دستور داد که ارتش ایران پادگان خود در شهر حَلَب (الپو ـ بزرگترین شهر سوریه امروز، و تا جنگ داخلی دهه دوم قرن 21 ، شهری دو میلیون نفری و یکی از چند شهر قدیمی جهان) را تخلیه کند که رومیان به آن چشم داشتند. حلب هفت سال پس از خروج نیروهای نظامی ایران، به دست تازیان به فرماندهی خالد ابن ولید افتاد. با وجود این، پوراندخت که شاهی باتدبیر شناخته شده است و یورش تازیان از حجاز به قلمرو ایران و روم را پیش‌بینی كرده بود به دنبال امضای یک پیمان دفاعی مشترک با رومیان برنیامد تا به اتفاق در برابر تازیان کاری انجام دهند که مورخان، آن را یک اشتباه استراتژیک بزرگ خوانده‌اند. وی تنها به دادن این اندرز به فرماندهان ارتش بسنده کرده بود كه اختلافات داخلی را كنار بگذارند و آماده‌ی رویارویی شوند.
پوراندخت اسپهبد رستم فَرُّخزاد را سمت فرماندهی ارتش داد و اشتباه این ژنرال این بود که تازیان را دست کم می‌گرفت. تازیان تا آن زمان بر سراسر جزیره‌العرب چیره شده و اراده‌ی یورش به شمال و شرق (روم و ایران) را کرده بودند.
جشن دیگان؛ آفریننده مهر. خجسته باد
جشن‌های چهارگانه دیگان:
نیاکان ما در هر ماه، با برابر شدن نام روز و نام ماه در گاهشماری ایران زمین، جشنی را برگزار می‌کرده اند. بنابراین، در هر ماه یکی جشن ماهیانه داشته‌ایم. اما در ماه دی، چهار جشن دیگان داریم، زیرا نام چهار روز از ماه، با نام آفریدگار نامگذاری شده است.
واژه “دی” یا “دادار” در فارسی همان واژه «ددوش» در اوستا، و «داتار» در پهلوی است که صفت اهورامزدا و به معنی «آفریدگار» است.
روزهای 1 و 8 و 15 و 23 هر ماه آراسته به نام «دی» و دادار هستند.
چهار جشن اصلی که در دی ماه برگزار می‌شود و جشن‌های ستایش آفریدگار هستند، نام آنها به دنبال آمده است:
1. جشن دیگان یکم: نخستین روز از هر ماه، به نام «اورمزد» یا اهورامزدا نامگذاری شده است. بنابراین، نخستین جشن دیگان در گاهشماری زرتشتی، یکم دی‌ماه است که در گاهشماری امروز ایران به روز 25 آذر میفتند، زیرا در گاهشمار گذشته ماه‌ها همه 30 روزه بوده‌اند اما در گاهشمار جدید شش ماه نخست سال 31 روزه هستند.
2. جشن دیگان دوم: هشتمین روز از هر ماه، به نام «دی به آذر» نامگذاری شده است؛ یعنی آفریننده آتش. بنابراین، دومین جشن دیگان در گاهشماری زرتشتی، هشتم دی‌ماه است که در گاهشماری امروز ایران به روز دوم دی‌ماه میفتند، زیرا در گاهشمار گذشته ماه‌ها همه 30 روزه بوده‌اند اما در گاهشمار جدید شش ماه نخست سال 31 روزه هستند.
3. جشن دیگان سوم: پانزدهمین روز از هر ماه، به نام «دی به مهر» نامگذاری شده است؛ یعنی آفریننده مهر. بنابراین، سومین جشن دیگان در گاهشماری زرتشتی، پانزدهم دی‌ماه است که در گاهشماری امروز ایران به روز 9 دی‌ماه میفتند، زیرا در گاهشمار گذشته ماه‌ها همه 30 روزه بوده‌اند اما در گاهشمار جدید شش ماه نخست سال 31 روزه هستند.
4. جشن دیگان چهارم: بیست و سومین روز از هر ماه، به نام “دی به دین” نامگذاری شده است؛ یعنی آفریننده وجدان. بنابراین، چهارمین جشن دیگان در گاهشماری زرتشتی، بیست و سوم دی‌ماه است که در گاهشماری امروز ایران به روز 17 دی‌ماه میفتند، زیرا در گاهشمار گذشته ماه‌ها همه 30 روزه بوده‌اند اما در گاهشمار جدید شش ماه نخست سال 31 روزه هستند.
دی یکی از نام‌های اهورامزداست و در اوستا، دَثوش یا دَدوش یا دَذوه فرنامی و به چم آفریننده، جهاندار زیبایی‌هاست. دی اوستایی دَثوش به چم : پروردگار و دادار هست. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن، آسایش و دست از کار کشیدن زرتشتیان است.
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
«دی» (اوستایی:«دَثوش») به چم (:معنی) پروردگار، دادار، آفریننده و جهاندار زیبایی‌ها است. در گاه شماری زرتشتی، روز نخست هر ماه اورمزد روز نامیده می‌شود، سه روز دیگر به نام اهورامزدای بی‌همتاست که به واژه‌ی دی آمده و از آن سخن گفته شده است.
در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته می‌شود. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه زرتشتی به نام «دی» است مانند دی به آذر، روز هشتم هر ماه، دی به مهر، روز پانزدهم از هرماه، دی به دین، روز بیست و سوم از هر ماه. برای باز شناختن هر یک از این سه روز ، نام روز پس از آن به واژه‌ی دی پیوند داده شده است برای نمونه فردای روز دی بآذر روز آذر است.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
می ده برطل و جام که در بزم خسروی
بنشست شاه شاد ملک ارسلان به می
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سر شوی و موی و ناخن پیرای
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (دی‌بآذر) اندر سر و تن بشوی/ بپیرای ناخن، بیارای موی
