امروز فرخ روز رشن ایزد از ماه دی سال 3758 زرتشتی، آدینه 12 دی‌ماه 1399 خورشیدی، یکم ژانویه آغاز سال میلادی 2021
برپایه‌ی گزارش روزنامه‌نگاران جهانی، «سیبویهSibbuyeh» زبانشناس نامدار ایرانی در نخستین هفته‌ی ژانویه سال 793 میلادی در شیراز درگذشت.
وی در زمانی كه هنوز به‌درستی به‌دست نیامده است در شهر بیضا در استان فارس زاده شد. شگفت است که آرامگاه دیگری، در جایی دیگر، برای سیبویه شناسایی شده است! در بندر سیراف، در استان بوشهر، سازه‌ای سنگ‌وگچی هست که بیش از اندازه ویران و کوچک است. این بنا در شمار آثار ملی ایران نیز ثبت شده است.
ویژگی تاریخی سیبویه از آن است كه نخستین فردی بود كه برای زبان تازی دستور زبان، صرف‌ونحو نوشت و آواها را در این زبان شناسه ساخت. نشانه‌های ضمه، فتحه، كسره و تنوین، نوآوری و كار سیبویه ایرانی است. وی با این عمل عنوان «سیبویه نحوی» را از آن‌ِ خود ساخت. بدون كاری كه سیبویه كرد و در آن زمان یک شاهكار دانش زبان‌شناسی بود، پیشرفت زبان تازی شدنی نبود و پابرجایی این زبان به این گونه استوار نمی‌ماند. بدین‌سان، این ایرانیان بودند كه برای تازیان دستور زبان (صرف و نحو) نوشتند. اگر سیبویه ایرانی برای زبان تازی دستور زبان ننوشته بود این زبان در نوشتار همانند لهجه (گویش) یكنواخت بودن خود را از دست می داد.
همچنین باید بدانیم كه ادبیات در جهان تازی با ترجمه‌ی «كلیله و دمنه» از فارسی ساسانی به تازی در سده‌ی هشتم میلادی توسط روزبه (ابن مقفع) آغاز شد. با وجود این کار با ارزش، منصور خلیفه عباسی كه با یاری نظامی ـ سیاسی ایرانیان بر سر كار آمده بود او را به دار آویخت.
در همه دانشنامه‌ها، ادبیات فارسی به عنوان گسترده‌ترین ادبیات در همه جهان ستایش شده است كه با به شمار آوردن دیرینگی «اوستاAvesta» پیشینه‌ی سه هزار ساله دارد. ادبیات فارسی و به ویژه در سده‌های میانی دارای بهترین كیفیت در درازنای تاریخ است.
این مایه‌ی بالندگی و سرافرازی است كه كتاب كاووسنامه (قابوسنامه) 11 سده پیش ما كه یک امیر مازندرانی از دودمان زیاریان نوشته شده بود به همه زبان‌ها ترجمه شده است؛ نخست به یونانی و سپس به ترتیب هبرو، اسپانیایی، لاتین (ایتالیایی قدیم)، آلمانی، انگلیسی (توسط سر توماس نورث)، فرانسه و ….
می‌دانیم كه سده‌ها زبان دربار امپراتوران هند و عثمانی و روشنفكران هندی و روسیه جنوبی «فارسی» بود و در آنجا، می‌توان امیرخسرو دهلوی و محمد اقبال را نام برد. پس از ایجاد كشور پاكستان، سرود ملی آن كشور به زبان فارسی ساماندهی شد. اکنون هم در افغانستان، تاجیكستان و هر نقطه دیگر هر نوشته از فارسی زبانان و فارسی تبارها، ادبیات فارسی بشمار می‌رود.
چو هور سپهر آورد روز رَش
ترا زندگى باد پدرام و خَوش
هجدهمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی به نام رشن پیوند یافته است. رَشن (رَشْنو) ـ ایزد دادگرى و آزمایش ایزدى، ایزد درستی و دادگری که از ایزدان سرای پسین و از داوران روز جزا هست. یشت رشن، یشتی هست در ستایش رَشن، رَشنو، رشن یشت ، یشت دوازدهم اوستا هست.
ایزد عدل و داد در دین مزدیسنى. در اوستا رَشْنو Rašnu و در پهلوى رَشْن Rašn به معناى عادل و دادگر است. رَشْن در اوستا اغلب با صفت رَزْیشْته Razišta (در پهلوى رزیستک Razistak) وبه صورت رَشْنو رزْیشْتَه به معناى راست تر و درست تر آمده است، و در فارسى معمولاً این ایزد با صفتش «رَشْن راست» خوانده مى شود.
ابوریحان بیرونى در الآثار الباقیه (ص73) در فهرست روزهاى ایرانى، این ایزد را رَشْن خوانده که در زبان سُغدى رَسْن Rasn و در خوارزمى همان رَشْن خوانده مى شده است. در ادبیات فارسى این واژه به صورت «رش» بدون نون بکار رفته است.
فردوسى گوید: چو هور سپهر آورد روز رَش / ترا زندگى باد پدرام و خَوش،
خسروى مى گوید: مى سورى بخواه کامد رَش / مطربان پیش دار و باده بکَش.
