امروز فرخ روز زامیاد ایزد از ماه دی سال 3758 زرتشتی، دوشنبه 22 دیماه 1399 خورشیدی، 11 ژانویه 2021 میلادی
اردشیر پاپکان میهندوست ایرانی پس از پایان دادن به فرمانروایی اشکانیان، در چنین روزی ژانویه سال 225 میلادی تصمیم گرفت که شهر غور پارس (فیروز آباد فارس) را پایتخت ایران کند. پس از رفتن به تیسفون اعلام کرد که تا امپراتوری روم از به دست آوردن سرزمینهای شرق مدیترانه است دست بر ندارد دوراندیشی در این است که پایتخت جابجا نشود و تیسفون کماکان شاهنشین ایران بماند.
شهر تیسپون، کهن پایتخت ایران در دوره فرمانروایی ساسانیان بوده است. این شهر که امروزه در گستره کشور عراق، (36 کیلومتری جنوب بغداد) جای گرفته است، در دوران اشکانیان نیز پایتخت غربی ایران بود. این شهر از زمان پادشاهی اردشیر یکم تا یزدگرد سوم، مرکز فرمانروایی ساسانیان بوده است. پس از یورش تازیان به ایران و نابودی پادشاهی ساسانی شهر تیسفون نیز به به تاراج رفت و نابود شد. در زمان خلافت عمر، سلمان فارسی استاندار (والی) تیسفون بود.
ایوان خسرو یا تاق کسرا یا ایوان مدائن برجستهترین یادگار شاهنشاهی ساسانی، در تیسفون در کشور عراق کنونی است. ایوان تاق کسری به عرض ۲۵متر پس از پل گاومیشان در ایران، پهنترین تاق معماری باستان است. این ایوان بلندی نزدیک به۳۰ متر و پهنایی نزدیک به ۴۳ متر دارد. بلندای نمای عمارت زمانی به ۷ متر بلندتر از ارتفاع طاق میرسید.
کاخ تیسفون و بهویژه ایوان باشکوه آن در زمان ساسانیان محل برگزاری دیدارهای مهم، بارعام و همچنین محل برگزاری جشنهای سنتی مانند نوروز در حضور شاهنشاه ساسانی بودهاست و خسرو در آن به دادگستری میپرداخت.
در زمان یورش تازیان به ایران، این کاخ، در سدهی هفتم میلادی چپاول شد. سپس مدتی از آن به عنوان مسجد استفاده شد و پس از آن کمکم رها شد. اما همیشه زیبایی و شکوه این کاخ مورد توجه و شگفت شاعران، جهانگردان و تاریخنگاران بودهاست. فرش بهارستان دوره ساسانی که با نامهای بهارخسرو ، بهار کسرا و مهستان نیز شناخته میشود، یکی از مهمترین آثار هنری ایران است که در پی یورش تازیان به ایران و بردن آن به مدینه تکهتکه شد. این فرش در ایوان کسرا قرار داشته و دارای ۱۴۰ متر درازا و ۲۷ متر پهنا بودهاست، در بافت این فرش از ابریشم، طلا، نقره و جواهراتی چون زمرد و مروارید استفاده شدهاست و طرح آن یکی از باغهای بهشت را نشان میدهد.
کاخ باشکوه ساسانیان را که هنوز آثار آن در جانب خاوری دجله نمایان است، تازیان ایوان کسرا نام دادند. ساختمان مهم دیگری نیز بود که کاخ سفید نامیده میشد و در شمال شهر کهنه دیده میشد ولی این ساختمان از آغاز سده ۴ مَهی (قمری) چنان رو به ویرانی رفت که اثری از آن نماند و از اینرو است که تاریخنویسان پس از آن، کاخ سفید و ایوان کسرا، هر دو را با نام طاق کسری دانستهاند و آن، یگانه جامانده ایست که تا امروز از بناها و کاخهای پادشاهان ساسانی در آن جایگاه پایدار ماندهاست.
شاهنشاهی ساسانی (که مردم به آن ایرانشهر میگفتند) واپسین شاهنشاهی ایرانی پیش یورش تازیان به ایران است که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی (۴۲۷ سال) بر ایران پادشاهی کردند. این شاهنشاهی یکپارچه را اردشیر بابکان با شکست اردوان چهارم، آخرین شاهنشاه اشکانی پایهگذاری کرد و ایران را دوباره پس از فروپاشی هخامنشیان برای نخستین بار یکپارچه ساخته و زیر فرمان یک شاهنشاهی قدرتمند درآورد. شاهنشاهان ساسانی که ریشهشان از پارس بود، بر پهنهی بزرگی از آسیای باختری چیرگی یافته و در کنار امپراتوری روم-بیزانس، در دورهای نزدیک به ۴۰۰ سال، ابرقدرت دنیای باستان به شمار میآمد. پایتخت ایران در این دوره، شهر تیسپون در نزدیکی بغداد در عراق امروزی بود. پرچم ایران در این دوره، درفش کاویانی بود که پس از فروپاشی ساسانیان از میان رفت. شهرستان فیروزآباد نخستین پایتخت ساسانیان به شمار میرود و آثار تاریخی بهجا مانده از این دوره، جاذبههای گردشگری برای این شهرستان فراهم کرده است. اردشیر پاپکان در آغاز فرمانروایی به این شهر رفت و ساختن یک کاخ پادشاهی، یک دژ نظامی و تاسیسات اداری را فرمان داد بازماندهی این ساختمانها تا به امروز پابرجا و از جاذبههای گردشگری است.
چون روز زامیاد نیاری ز می تو یاد
زیرا که خوشتر آید می روز زامیاد
روز «زامیاد» بیستوهشتمین روز ماه در گاهشمار زرتشتی به این ایزد منسوب است. . زامیاد (زم ، زمین + یزد) یا زامیاد نام فرشتهی زمین است که با صفت نیک کنش، از او یاد شده است. زامیاد به چم زمین است. ایزد زامیاد از ایزدان همکار امرداد است. زمین سرچشمهی همه دادهها برای زندگی بهتر آفریدههایی است که روی آن زندگی میکنند. ایزد زامیاد (زمین) با ایزد آسمان یکجا یا جداگانه مقدس شمرده شدهاند. زمین نماد مادر است برای انسان و دیگر موجودات زندهی روی آن، بنابراین ستودنی و سپندینه بوده و در آموزشهای دین زرتشتی به نگهداری پاک و نیکو از آن بسیار سفارش شده است. گویند در این روز درخت نشاندن و تخم کاشتن و آبادانی کردن بسیار خوب است.
در ستایش زامیاد
نیایش و ستایش اهورمزدای یگانه
از همهی ،
نیکوکاران به داده های هرمز هست ،
نگهدارنده و پروراننده ی
آفریدهی زمین نیکو
را همی مىستاییم ….
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
چون روز زامیاد نیاری ز می تو یاد / زیرا که خوشتر آید می روز زامیاد
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
دارو مخور
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
گرت خوردن دارو افتد به سر
به (زامیاد) روز، هیچ دارو مخور