امروز فرخ روز اشتاد ایزد و بهمن‌ماه به سال 3758 زرتشتی، 20 بهمن‌ماه 1399 خورشیدی هشتم فوریه 2021 میلادی
یعقوب لیث سیستانی (صفّار) مبارز خستگی‌ناپذیر راه استقلال و یکپارچگی ایران‌زمین و حاکمیت ملّی ایرانیان و یک قهرمان ملّی، چنین روزی از ماه فوریه سال 867 میلادی برابر با 20 بهمن‌ماه، كار آزادكردن هرات، بامیان، بلخ، كابل، غزنه و بُست از دست تازیان را پایان بخشید.
یعقوب، زاده‌ی 25 اکتبر سال 840 میلادی در حومه شهر زرنج Zaranj، زرنکا Zaranka= زرنگ Zarang ـ افغانستان امروز و واقع در مرز شرقی ایران امروز بود. وی در مدت یازده سال پس از آزادسازی بخش خاوری ایران بزرگ، نیشابور، گرگان، كرمان، فارس و خوزستان را هم از چنگ تازیان بیرون ساخت و به کوچ گروهی تازیان به ایران پایان داد. وی درجریان پیش‌روی به سوی بغداد برای برانداختن خلافت عباسیان، در ناحیه دیرالعاقول (کنار دجله) با سپاه فرستاده‌ی فرمانروایی عباسیان رو‌به‌رو شد و به نبرد پرداخت ولی موفقیت نداشت زیراکه نیروهای خلیفه آب دجله را در مسیر حرکت نظامیان او جاری ساخته بودند و در این وضعیت نبرد آغاز شده بود. یعقوب که خودرا برای حرکت دیگری به سوی بغداد آماده می‌کرد پیشنهاد سازش معتمد عباسی خلیفه وقت را ردّ کرد. وی درخوزستان خودرا برای لشکرکشی دیگری به سوی بغداد آماده می کرد که پنجم ژوین 879 در گنُدیشاپور براثر بیماری قولنج و در 39 سالگی درگذشت و در همانجا که اُردو زده بود و در محلی به نام شاه‌آباد به خاک سپرده شده است.
اشتاد روز و تازه ز گل بوستان
ای دوست می ستان ز کف دوستان
اشتاد یا ایزدبانو اشتاد، در اساطیر ایران نام یک ایزدبانو است که ایزد پایدار روز بیست‌و‌ششم هر ماه در کاهشمار زرتشتی نامیده می‌شود. اشتاد به چم «راستی و درستی» است. این ایزد راهنمای مینویان و جهانیان است.
واژه‌ی اشتاد از بنیان و نهان ارشتاد یا ارشتات بوده که در گذر زمان به اشتاد تبدیل شده است. ارشتات به معنای راستی و درستی است و در یسنا ۱۶و همچنین در دو سی روزه‌ی کوچک و بزرگ، در ردیف سی فرشته در پیوند با روزهای ماه به شمار آمده است.
در آیین مزدیسنا بر این باور است که خداوند، زمین را در اشتاد روز آفرید. بنا به این روایت برخی اشتاد روز را، روزی خجسته دانسته‌اند.
اشتاد همچنین رهنمای مینویان و جهانیان شمرده شده و با دو ایزد دیگر، یعنی زامیاد (ایزد زمین) و رشن در پیوند ویژه و نزدیک دارد و ایزد اشتاد همکار و یاور امشاسپند «امرداد» بوده و در اوستا به چم «کار و دادخواهی» هم آمده است.
زرتشت بهرام پژدو می‌سراید: «روانت باد ویژه جان و دل شاد / نگهدارت سروش و رشن و اشتاد
چهار روز در نزد زرتشتیان ارج بسیار ویژه‌ای دارد: مهر، آذر، ورهرام و اشتاد و برای هر یک از آن ها زیارتگاهی ساخته شده است. یکی از نیایشگاه‌های زرتشتیان کرمان، «شاه اشتاد ایزد» نام دارد. این زیارتگاه که در محله گَبر آباد در شمال شرقی شهر کرمان جای دارد، به این ایزد ویژه شده است. زرتشتیان روز اشتاد ایزد هر ماه در پیرانگاه ستی‌پیر در نزدیکی روستای زرتشتی‌نشین مریم‌آباد یزد به نیایش همگانی می‌پردازند.
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
اسب، گاو و ستور به گشتن، هل تا به درستی آیی (بازگردی).
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
در (اشتاد) روز، اسب و گاو ستور / به گشتن افکنی مایه گیرند و زور
در بندهش پیرامون این ایزدان آمده است:
آن سه فره بر چینوت برایستند. آنجا که رشن، روان را آمار کند و اشتاد و زامیاد، روان را بر ترازو بگذارند.
در شاهنامه آمده است:
«همه ساله ز اشتاد و از آسمان / تن و جانت با شادی و کامتان».
مسعود سعد سلمان گوید:
«اشتاد روز و تازه ز گل بوستان / ای دوست می ستان ز کف دوستان».
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
اشتاد‌روز و تازه ز گل، بوستان
ای دوست می ستان ز کف دوستان
در بوستان نشین و می لعل نوش
زیرا که سبز گشت همه بوستان
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه می‌نویسد:
«در این روز خداوند زمین را بیافرید». سفر کردن و خون گرفتن در این روز نیکوست.
