امروز فرخ روز دی بهمهر ایزد و اسفندماه به سال 3758 زرتشتی، نهم اسفندماه 1399 خورشیدی، 27 فوریه 2021 میلادی
چنین روزی فوریه 1881 میلادی نیروهای روسیه شهر تاریخی مَرو را تصرف و ضمیمه قلمرو آن كشور كردند.
«مَرو» از شهرهای باستانی ایران و مهد فرهنگ ایرانی و پاسداشت زبان و ادبیات فارسی، بارها شهر فرمانروایی خراسان بزرگ بود و سامانیان بزرگترین كتابخانهی عمومی را كه الگوی كتابخانههای امروز جهان شده است در آنجا بنیاد كرده بودند. كتابخانه مرو هم بزرگترین كانون پژوهشی قرون وسطا و نیز مركز تالیف و ترجمه و پخش كتاب به زبان فارسی بود. روسها پیش از این بخارا و خیوه را تصرف كرده بودند. دولت وقت تهران دو یگان نظامی برای دفاع از مرو به فرماندهی دو شاهزاده قاجار روانه ساخته بود كه در میان راه در حوالی قوچان، میان این دو شاهزاده اختلاف شخصی بروز كرد و به علت رنجش یكی از آنان از دیگری و بازگشت، ماموریت به اجرا در نیامد.
استالین هنگام مرزبندی دوباره و ایجاد جمهوری در منطقه فرارود بر پایهی ملیت و زبان محلی، مرو و بخارا را به تاجیكستان پارسی زبان نداد.
«دی» اوستایی «دَثوش» به چم پروردگار و دادار است. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن و آسایش و دست از کار کشیدن زرتشتیان است (روز استراحت).
دی بهمهر است مهربانی کن
که از همه چیز مهربانی به
روز پانزدهم از هر ماه در گاهشمار زرتشتی دی بهمهر نام گرفته است. سه روز در هر ماه زرتشتی با پیشوند «دی» همراه است. روزهای هشتم ، پانزدهم و بیستوسوم ماه زرتشتی که برای پرهیز از اشتباه با پسوند نام روز پس از خودش شناخته میشوند؛ برای نمونه فردای روز دیبهمهر روز مهر است.
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
روز دی است خیز و بیار ای نگار مِی
ای ترک، مِی بیار که ترکی گرفت دی
می ده برطل و جام که در بزم خسروی
بنشست شاه شاد ملک ارسلان به مِی
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سر شوی و موی و ناخن پیرای
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار
به (دیبآذر) اندر سر و تن بشوی
به پیرای ناخن، بیارای موی
