آنچه در این نوشته می‌نویسم آن است که در اندیشه نیاکانم در کرمان و پرسش از بزرگان و مو سفیدان هازمان زرتشتی بوده است و من باور دارم آنچه نیاکان درست پاسداری و به ما رسانده اند بن‌پایه دارد…
نخست آیین های نوروز از روزهای نخست اسفند ماه آغاز می شود با خانه تکانی و جارو نوروز که پشت‌بام ، زیر زمین و آشپزخانه و پسکم (اتاق پیرون و پاکی) و انباری بسیار مهم بوده است تا روز فروردین ایزد و اسفند ماه که کارهای اصلی خانه تکانی بایسته است که پایان یابد، برپایه باور نیاکان ما در ایرانشهر بزرگ، از فروردین٫اسفند تا فروردین٫ فروردین‌ماه بیشتر از دیگر روزهای سال روان و فروهر، نیاکان و پاکان وَهان همراه و پشت و پناه همه ما در گیتی است…
در پسین روز فروردین اسفند پشت‌بام را آب پاشیده و بوی خوش هوا می کنند سپس به دادگاه یا آرامگاه رفته و یاد درگذشتگان را بجا می‌آورند. در روز شاه ورهرام ایزد آخر سال آغاز کارهای دیگر نوروزی مانند شیرینی درست کردن و …. است.
تا روز نخست پنجه کِه روز شاه اشتادایزد که بیشتر مردم در این روز سبزه می کارند و بیشتر نیایش برای روان و فروهر درگذشتگان خوانده می‌شود خواندن فرامرودیشت دراین روزها بایسته است و… در پنجه کِه، آیین ازدواج و….برگزار نمی‌کنند.
از روز نخست پنجه وَه(بزرگ) همه جا گهنبار و دادودهش است که کسی گرسنه و بدون جامه و خوراک سال را، نو نکند و بیاد نیاکان گهنبار خوانده در
پسکم که از پیش سفید کرده و کف آن را کاه گل نو کشیده‌اند، سفره گهنبار می‌اندازند و درب خانه گل سفید می‌زنند در پایان روز وهیشتوایش بر روی بام آتش آماده کرده و در چهار گوشه بام ظرف آب و آویشن و گلاب می‌ریزند و بر سردر خانه شاخه‌های مورد بر زیر سنگ می‌گذارند.
و میوه وردنی را پاره می‌کنند. از آنجا که روز ایرانیان با بر آمدن خورشید آغاز می‌شود، در هنگام سپیده‌دم برای بدرقه سال کهنه به همراهی فروهر و روان نیکان وَهان از این روی و برپایه این باور است، که دیگر آیین‌ها از این روز آیین‌های شادی است نه روان. آتش ، این پرچم همازوری ایرانشهربزرگ، و پیام‌آور، نوروز را روشن کرده و با ریختن ظرف‌های آب در چهارگوش پشت‌بام ، سال کهنه و هر آنچه در آن بوده را به همراهی فروهر نیکان و وَهان بدرقه می‌کنند و پس از آن به آتشکده یا شاه ورهرام ایزد می‌روند. در سال‌هایی که یک روز افزوده یا اَوَرداد (بیشتر داد) نیز داریم باز همینگونه است چون سال در روز اَوَرداد نو می‌شود. اَوَرداد یعنی (به چم) روز بیشتر داده است که تنها کار بایسته در این روز شادی کردن است.
دانشی که نیاکان ما داشتند و بر پایه کشف باستان‌شناسان هخامنشیان توانسته بودند قُطر کره زمین را حساب کنند که با ابزار امروز حساب آنها تنها ۲ درجه گوناگون است پس این را هم می‌دانستند که بهار و تابستان ۱۸۶ روز است و پاییز و زمستان ۱۸۰ روز، آنها نجوم را کامل می‌دانستند. روان و فروهر پوریوتکیشان (:ستاره‌شناسان) شاد.
ولی از ساختار پُر چم (:معنا) گاهشمار سی روزه در دوازده ماه بهره بردند و پنج روز داد و دهش را افزون کردند و پیشتر بجای هر ۱۲۰ سال نگهداری کبیسه در هر چهار سال یک روز اَوَرداد ( بیشتر داده شده برای شادی) به گاهشمار افزودند.
این زندگی پر از دانش و معنادار نیاکان ما هنوز هم درکش برای بسیاری سخت است که چگونه ایرانیان اینقدر با مفهوم و دانش زندگی می‌کردند.
در پایان در راستای پاسداری از اندیشه نیاکانی و دستور انجمن موبدان برپایی آیین تش بوم در سپیده‌دم روز اَوَرداد از آنجا که نوروز در ساعت ۱۳ و ۷ دقیقه و ۲۸ ثانیه روز اَوَرداد برابر با روز شنبه سی‌ام اسفندماه است و چرخش سال روی می‌دهد.
آیین تَش بوم را در ساعت ۴ نیمه‌شب پس از سرایش واژه اشهن گاه و واژ آتش نیایش برگزار کرده و در ساعت ۴:۳۰ دقیقه در هوشبام و سپیده‌دم آتشی را بر روی بام خانه و یا بالکن آپارتمانمان روشن می‌کنیم. میوه‌ای را برش می‌زنیم و آب و آویشن و گلاب برای بدرقه سال نو بر پشت‌بام و یا درخت گیاه می‌ریزیم و از گاه هاون در روز اَوَرداد آیین‌های شادی را به پشت و پناهی همه وَهان و نیکان برگزار می‌کنیم تا جشن نوروز وَه خوردادروز فروردین ماه (هفدرو).
از روز اورمزد تا روز اردیبهشت و فروردین‌ماه برای برآمدن ایزد رپیتون از زیر زمین بایسته است در گاه رپیتون آفرینگان رپیتون بخوانیم که در روز اردیبهشت روز این آیین را نیز از ساعت ۱۱ نیمروز برگزار خواهیم کرد.
تا آیین سیزده بدر که در روز تیر ایزد فروردین‌ماه برگزار می‌شود درآن برای درخواست باران از ایزد تیر به دشت و کنار رودها می‌رویم آیین‌های نوروزی در روز فروردین از ماه فروردین جشن فروردینگان و فرودگ ( ۱۹فروردین ماه) به پایان می‌رسد و با جشن و به پشت و پناهی روان و فروهر نیاکان زندگی را در سال نو ادامه می‌دهیم.
در گاهشمار چله‌ای کهن پایان جشن‌های نوروزی در روز آبان ایزد و اردیبهشت ماه (۹اردیبهشت‌ماه خورشیدی) چله نوروز هنوز در میان بسیاری از مردم ایرانشهر بزرگ برگزار می‌گردد.
هومن فروهری
روز وهیشتوایش از گاه گاتابیو
