سالگرد درگذشت منوچهر ستوده؛ ایران‌شناس و پژوهشگر برجسته

امروز فرخ و پیروز روز ورهرام ایزد و فروردین‌ماه سال 3759 زرتشتی، نخستین ورهرام‌ایزد سال نو خجسته باد، آدینه 20 فروردین‌ماه 1400 خورشیدی، 9 آوریل 2021 میلادی

20 فروردین‌‌ماه سالگرد درگذشت دکتر منوچهر ستوده ایران‌شناس، جغرافی‌دان تاریخی، استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر برجسته ایرانی است. او نخستین ایرانی است که اولین فرهنگ گویشی را به چاپ رسانید. بزرگمردی از خاک ایران با عشقی جاودان به ایران.

منوچهر ستوده در تاریخ ۲۸ تیرماه ۱۲۹۲ خورشیدی در محله عودلاجان تهران زاده شد. ستوده در دبیرستان البرز درس خواند و در سال ۱۳۱۳ به‌دانشسرای عالی وارد شد و نزد استادانی مانند محمد مشکوة و علی‌اکبر شهابی ادامه‌ تحصیل داد. نخستین مقاله‌‌اش را در سال ۱۳۱۵ با موضوع «مطالعات تاریخی و جغرافیایی – مسافرت به‌قلعه‌ الموت» نوشت. در سال ۱۳۱۷ مدرک لیسانس در رشته‌ ادبیات فارسی گرفت. در همین دوره در اداره‌ فرهنگ گیلان و دبیرستان شرف تهران تدریس می‌کرد. او در سال ۱۳۲۹ از رساله دکتری خود با عنوان «قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز» زیر نظر استاد بدیع‌الزمان فروزانفر دفاع کرد.
در سال ۱۳۳۰ بنا به‌دعوت انجمن «فولبرایت» برای سفر مطالعاتی به آمریکا رفت و در سال ۱۳۳۱ به‌عضویت جامعه‌ ملی جغرافیای آمریکا درآمد و سال بعد به‌عضویت انجمن ایران‌شناسی به‌ریاست ابراهیم پورداوود در آمد. ارتقا به‌درجه‌ استادیاری و بعد دانشیاری دانشگاه تهران، انتقال به‌دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران، عضویت در گروه تاریخ و سرانجام ارتقا به‌درجه استادی در سال ۱۳۵۴ نیز از دیگر رویدادهای زندگی علمی وی بود.
فهرست کتابهای دکتر ستوده ۵۲ جلد است و شمار نوشتارهای دکتر ستوده به ۲۸۶ رسیده، کتاب‌ها و مقالات او نشانه‌ی دلبستگی ژرف و عمیقش به‌تاریخ و دامنه و پیشینه فرهنگ ایرانی است. از او نزدیک به ۶۰ جلد کتاب و نزدیک به ۳۰۰ مقاله به‌جا مانده‌است. وجب‌به‌وجب این خاک را کاوید و به هر روستای دورافتاده‌ای گام نهاد و آثار ارزشمندی را گردآوری کرد تا آیندگان بدانند این خاک پرگوهر دارای چه تاریخ، فرهنگ و تمدن دیرینه‌ای بوده است.
هشتادوسومین شب از شب‌های مجله بخارا در تالار باستانی پاریزی دانشکده ادبیات با عنوان شب منوچهر ستوده برگزار شد و هوشنگ دولت‌آبادی و عبدالرحمان عمادی درباره زندگی و آثار منوچهر ستوده سخنرانی کردند.
سال ۱۳۹۲ به مناسبت صد سالگی او دوستدارانش در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بزرگداشت او را برگزار کردند. تمبری هم برای سپاسگزاری از پژوهش‌های او چاپ شده‌است.
به مناسبت تولد صدسالگی منوچهر ستوده برنامه‌های ویژه‌ای مانند رکاب‌زنی از آستارا تا گرگان و همچنین کاشت درخت در طول این مسیر برگزار شد. منوچهر ستوده پنجم فروردین ۱۳۹۵ بر اثر بیماری عفونت ریه در بیمارستان طالقانی چالوس بستری شد و سرانجام در ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۹۵ در ۱۰۲ سالگی درگذشت.
عشق و علاقه ستوده به ایران را می‌توان در چکامه‌ای خواند که در تاریخ ششم اسفندماه ۱۳۲۱ در بندر انزلی سروده‌ و آن هنگامی بود که ایران زیر یورش متفقین قرار داشت و درد و رنج ناشی از اشغال میهن، ایران‌دوستی چون منوچهر ستوده را سخت آزرده می‌کرد.

خون است دلم برای ایران / جان و تن من فدای ایران
بهتر ز هزار گونه آوای / در گوش دلم نوای ایران
خوشتر ز صفای باغ ایران / من را به نظر صفای ایران
همچون دم عیسی مسیحا / جانبخش بود هوای ایران
افسوس ز ظلم روس منحوس / تشدید شده عزای ایران
وان دشمن وحشی ستمکار / برده است همه غذای ایران
وین تفرقه و نفاق اشرار / خسته دل با صفای ایران
گشته است کنون بسی غم‌افزا / آن ساحت غم‌زدای ایران
اینک که وطن شدست بیمار / دانی چه دهد شفای ایران
یک رنگی ملت است و دولت / داروی شفای زار ایران
ایران عزیز را خدایی است / امید کند خدای ایران
از چشم بد شریر حفظش / تا بیش شود بهای ایران
تا مسکن اجنبی است کشور / حاصل نشود رضای ایران
زیبد که ستوده‌وار گویی / خون است دلم برای ایران.

فرهمند باد ورهرام ایزد پیروز آفریده اهورا

اندیشیدن به چیرگیِ نیکی بر بدی، بنیاد و پایه‌‌ی پیروزی به‏‌شمار می‌رود که انسان‌ها را امیدوار، جوینده و پویا می‌پروراند.
ای اهـورا مـزدا، بشود در زمره‌ی کسانی باشیم که جهان را به سوی آبادانی و پیشرفت، و مردم را به سوی رسایی و خوشبختی رهنمون می‌سازند . اهنود گات – یسنا هات 30 بند
بیستمین روز از هر ماه 30 روزه‌ در گاه‌شماری مزدیسنی «وَرَهرام» نامیده می‌شود. وَرَهرام یشت؛ در ستایش “وِرِثرَغنَه” ایزد بهرام است که نماد رزم، پیکار و پیروزی است و پیشینه‌ی هندوایرانی دارد. در باور کهن ایرانی سرایش آن شوند پیروز شدن در کارها بوده و نیایشگاه‌هایی نیز به نام «شاه‌ورهرام ایزد» در برخی از روستاها وشهرها ساخته شده تا مردم به امید پیروزی در چنین مکان سپندینه به سرایش ورهرام یشت بپردازند. این یشت دارای 22 کَرده و 64 بند در ستایش ایزد بهرام، ایزد پیروزی است. این یشت از یشت‌های بسیار زیبای اوستا با سرودهای دلنشین است. در ورهرام‌یشت آمده‌است که ورهرام آفریده اهورا نیرومند و فرهمند است و نیروی بینایی شگفت‌انگیزی دارد. او یورش همه دشمنان را، چه جادوان و پریان، و چه کَوی‌ها و کَرَپان‌های «ستمگر» را در هم می‌شکند، جهان را تازگی و آشتی می‌بخشد و به خوبی آرمان‌ها را بر آورده می‌کند. ورهرام هم‌چنین توانایی فرزندآوری، بازوان نیرومند و تندرستی و دلیری می‌بخشد.
ورهرام به چمار (:معنای) پیروزی و ورهرام ایزد به چم پیروزی درخور ستایش است. در باور ایرانیان پیروزی همواره با ارزش و سزاوار ستایش بوده‌است. از این‌رو در اوستا سرودهای زیبایی در ستایش پیروزی آمده‌است. ایرانیان باستان پیش از آغاز هر کار گروهی، درنیایش‌گاه ویژه‌ای گرد می‌آمدند و سرودهای ستایش پیروزی را باهم می‌خوانند و با روانی نیرومند و اراده‌ای استوار برای دستیابی به پیروزی، پای به میدان مبارزه زندگی می‌نهادند. این نیایش‌گاه‌ها با گذر زمان به نیایش‌گاه ورهرام ایزد نامور شد. اکنون زرتشتیان دست‌کم ماهی یک بار، در روز ورهرام در نیایش‌گاه شاه ورهرام ایزد گردهم می‌آیند و اهورامزدا را نیایش می‌کنند و از او می‌خواهند که پیروزی را درزندگی بهره‌ی آنان گرداند و نیز همه کسانی را که به پیروی از پیام اشوزرتشت در تازه گردانیدن زندگانی، پیش بردن جهان هستی و گسترش آیین راستی می‌کوشند، پیروز و سرافراز گرداند. بیشتر مزدیسنان برای باشندگی در نیایشگاه‌ها، آدریان «آتشکده» و نیایش کردن همواره سدره و کشتی بر تن دارند و پوشش سفید بر سر می‌گذارند. نماد این روز گل «سنبل» در دین زرتشتی است.
اگر امروز ویروس کرونا گرد آمدن در کنار آتش ورهرام را ناشدنی کرده است، با دست‌های برافرشته، هم‌‌آوا با زمزمه‌ی ورهرام‌یشت برای همه درگیران در این روزهای سخت کرونا، بهروزی و تندرستی را خواستار می‌شویم.