درپی اقدام تازه‌ی دولت افغانستان و گشایش سد کمال‌خان در ولایت نیمروز در نزدیکی مرز ایران و در مسیر رودخانه‌ی هیرمند، نگرانی‌هایی از سوی کارشناسان و کنشگران حوزه‌ی محیط زیست درباره‌ی وضعیت تالاب هامون مطرح شد. یک عضو کارگروه آب شورای هماهنگی شبکه‌ی ملی محیط زیست و منابع طبیعی کشور می‌گوید: تالاب هامون به‌عنوان یک موجود طبیعی دارای حق است و دولت‌ها باید این حقوق طبیعت را در نظر داشته باشند.
مسعود امیرزاده در گفت‌و‌گو با ایسنا، با اشاره به اینکه در گذشته شیوه و دکترینی به‌نام هارمون یا حاکمیت مطلق سرزمینی در بسیاری از کشورها غالب بوده که برپایه‌ی آن یک کشور حاکمیت نامحدودی نسبت به جریان‌های آبی داخل مرزهای خود داشت، اظهار کرد: اکنون شیوه و دکترین غالب در جهان این است که یک کشور بالادست به گونه‌ای از این جریان‌های آبی برداشت یا در آن دستکاری و سازه احداث کند که حق‌آبه کشور پایین‌دست رعایت شود و به حقوق کشور پایین‌دست و حقوق طبیعی پایین‌دست آسیبی وارد نشود.
وی ادامه داد: در شیوه‌های نوین حقوقی در جهان رودخانه یک امر پیوسته درنظر گرفته می‌شود که تنها سرمنشا یا آبخیز آن دارای اهمیت نیست بلکه مسیر رودخانه و مقصد نهایی آن یعنی آبریز نیز دارای همان میزان اهمیت است این در حالی‌ست که در بسیاری از موارد حوضه‌ی آبخیز و آبریز یک رودخانه امکان دارد در چند کشور گوناگون قرار داشته باشد.
این عضو کارگروه آب شورای هماهنگی شبکه ملی محیط زیست و منابع طبیعی کشور با اشاره به اینکه رودخانه هیرمند در دو کشور افغانستان و ایران قرار دارد، گفت: رودخانه یک سامانه و موجود طبیعی است که از مکانی سرمنشا می‌گیرد و به مکان دیگری که مانند تالاب سرریز می‌شود و مرز را به رسمیت نمی‌شناسد.
وی ادامه داد: مرزبندی میان کشورها اموری قراردادی میان انسان‌ها است و اکنون با توجه به پیشرفت‌های فناوری انسان‌ها قادر هستند مسیرهای طبیعی جریان‌های آب را قطع کنند اما این نوع اقدامات از دید طبیعی نادرست است چراکه باعث برهم ریختن نظم و چرخه‌ی طبیعت می‌شود افزونبر آن این گونه برپایه‌ی شیوه‌های نوین در جهان دیگر به رسمیت شناخته نمی‌شوند یعنی یک کشور نمی‌تواند صرف قدرت در بالادست حوضه‌ی آبریز یا موقعیت برتر ژئوپولیتیک در بالادست حق کشور پایین‌دست را نادیده بگیرد.
این کارشناس محیط زیست درباره‌ی کارهای تازه‌ی دولت افغانستان در زمینه‌ی ساخت سد کمال خان بر بستر روخانه‌ی هیرمند (هلمند) اظهار کرد: ایران با کشور افغانستان تنها همسایه نیست بلکه با هم برادر، هم‌دین و هم‌زبان هستند و بی‌گمان این کار از سوی دولت افغانستان نسبت به همسایه‌ای که ریشه‌های تاریخی و فرهنگی در هم تنیده‌ای بایکدیگر دارند زیبنده نخواهد بود.
وی ادامه داد: طبیعت انعکاس آیینه اعمال ما است و اگر انسان‌ها حق‌آبه‌ای را از طبیعت بگیرد بی‌گمان طبیعت نیز در برابر آن واکنش نشان خواهد دارد و محیط زیست و بسیاری از منابع طبیعی دیگر را از ما خواهد گرفت بنابراین بهتر است که در برابر قدرت طبیعت سر خم کنیم و اقدام به دستکاری بیش از اندازه‌ی توان مدیریت طبیعت نکنیم.
تالاب‌های هامون و سرنوشت مشترک ایران و افغانستان
امیرزاده درباره‌ی حوضه آبریز رودخانه هیرمند گفت: رودخانه هیرمند که از کوه‌های بابا در کشور افغانستان سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به دریاچه‌های هامون سرریز می‌شود. دریاچه‌های هامون یک تالاب پیوسته نیستند و بلکه از سه بخش دریاچه هامون در کشور ایران، هامون پوزک در کشورهای ایران و افغانستان و هامون صابری تشکیل شده است.
وی ادامه داد: بخشی از تالاب‌های هامون در کشور افغانستان و بخشی از آن در کشور ایران جای دارد. از این‌رو سرنوشت مشترک میان کشور ایران و دولت و ملت افغانستان حتی در طبیعت نیز نمود دارد.
به‌گفته‌ی این هموند کارگروه آب شورای هماهنگی شبکه ملی محیط زیست و منابع طبیعی کشور، حجم آب مورد نیاز تالاب‌های هامون بسیار زیاد است اما اگر این پرسش مطرح شود که آیا پرداخت این حجم حق‌آبه به این تالاب‌ها کاری اقتصادی است و ارزش دارد؟ باید گفت که این اقدام حتما ارزش دارد چراکه در سال‌های نه چندان دور نیز زمانی که پرداخت حق‌آبه تالاب‌های هامون به‌درستی رعایت می‌شد شاهد نقش آن در معیشت مردم سیستان و جوامع بومی بودیم همچنین افزونبر نقش معیشتی که این تالاب‌ها برای جوامع بومی دارد یک کولر طبیعی به‌شمار می‌آمد که در پیِ گذر جریان بادهای ۱۲۰ روزه‌ی سیستان از بستر آن جریان هوا را خنک می‌کرد و آن زمان مردم سیستان به‌شدت اکنون از جریان بادهای ۱۲۰ روزه احساس ناراحتی نمی‌کردند.
وی ادامه داد: اکنون به‌علت تامین نشدن درست حق‌آبه این تالاب‌ها نه تنها معیشت‌ها از دست رفته بلکه کف تالاب خشکیده هامون به سرچشمه‌ی گرد و خاک تبدیل شده است و بادهای ۱۲۰ روزه با خود ته‌نشین‌های (:رسوبات) را برای مردم سیستان به ارمغان می‌آورد.
هامون به‌عنوان یک موجود طبیعی دارای حق است
امیرزاده با بیان اینکه اقدام‌های تازه‌ی دولت افغانستان در رابطه با کاهش میزان حق‌آبه رودخانه هیرمند و تالاب‌های هامون باعث می‌شود که ما چندین پیکره طبیعی را از دست دهیم و مصیبت‌های بسیاری برای منطقه ایجاد شود، گفت: همان‌گونه که در جهان حقوق بشر دارای اهمیت فراوانی است، تالاب‌ها نیز به‌عنوان یک موجود طبیعی صاحب حق هستند. متاسفانه در زمانه‌ی کنونی بشرمداری بیش از اندازه باعث شده از یکسری شاخص‌های طبیعی غافل شویم و تصور کنیم که اگر شاخص‌ها و منابع طبیعی را به‌طور عادلانه‌ای میان چند کشور تقسیم کنیم انصاف، اخلاق و شرایط عقل را رعایت کرده‌ایم این در حالی‌ست که شاخص و موجودیت طبیعت فراتر از حقوقی است که در نشست‌های بین‌المللی برای بشر برسر آن توافق می‌کنیم.
وی پافشاری کرد: تالاب ها به‌عنوان یک موجود طبیعی صاحب حق است و دولت‌ها نمی‌توانند بدون در نظر گرفتن حقوقی که مربوط به آن موجودیت طبیعی می‌شود و حیات میلیاردها موجود زنده از میکروارگانیسم‌ها گرفته تا گیاهان و پرندگان مهاجر در ارتباط و اتصال با آن هستند را در نظر نگیرند و بدون توجه به این حقوق میان خود توافق کنند.
امیرزاده در پایان گفت: حقوق موجودیت محیط زیستی در هر پیمان‌نامه‌ای (:معاهده‌ای) باید دیده شود و زمانی در منطقه مرزی این دو کشور و حیات ادامه خواهد داشت که حق طبیعت که در این مساله‌ی خاص، حق تالاب‌های هامون و رودخانه هیرمند است دیده و رعایت شود.
