امروز فرخ و پیروز روز زامیاد ایزد و فروردینماه سال 3759 زرتشتی، شنبه 28 فروردینماه 1400 خورشیدی، 17 آوریل 2021 میلادی
گنجعلیخان حکمران کرمان در زمان شاه عباس صفوی، در بازار اين شهر، گرمابهی عمومی بزرگ و چشمگیری را بنیاد گذاشت كه 420 سال پیش در چنین روزی گشايش يافت.
مجموعهی گنجعلیخان در دورهی صفوی و به دستور گنجعلیخان، فرمانروای وقت کرمان ساخته شده است. معمار و طراح این بنای تاریخی، شخصی به نام استاد سلطان محمد، معمار یزدی بوده است. همچنین، به نظر میرسد این یادمان تاریخی از سوی علیمردانخان، پسر گنجعلیخان تکمیل شد و ریخت امروزی به خود گرفت و تا حدود ۶۰ سال پیش، مردم از این حمام استفاده میکردند. اما از زمانی که مرمت این حمام در دستور کار قرار گرفت، کاربری آن به موزه مردمشناسی دگرگون شد.
این مجموعه، شامل میدان، مسجد، بازار، حمام و… است، و مساحتی نزدیک به ۱۱ هزار متر مربع را دربر گرفته که به چشمانداز شهر کرمان، کمک شایانی کرده است. حمام گنجعلیخان ۲۶ متر درازا، ۳۰ متر عرض و نزدیک به ۱۳۰۰ متر مربع زیر بنا دارد که از سردری با معماری بیهمتا، ورودی به شکل دالان، رختکن، حوض و خزینه برخوردار است. استادکاران و هنرمندان برجستهی ایران کهن، در زیباسازی و طراحی این اثر تاریخی، با نقاشیهای بسیار ظریف، استفاده از خوشرنگترین کاشیهای موجود، نورپردازی محوطهی حمام، تزیینات گچبری زیبا و چشمنواز و خطاطیهای دلنشین هنرنمایی کردهاند.
گچبری و نقاشیهایی که روی سردر ورودی حمام به چشم میخورد، به دوران فرمانروایی صفویان و قاجاریان برمیگردد. بخش بالایی آن، مقرنسکاری زمان فرمانروایی صفویان دیده میشود و هنرمندان سازندهی آن، سردر را با گل وبوته تزیین کردهاند. گچبری این بخش از عمارت، در سال ۱۳۷۴، از سوی ادارهی میراث فرهنگی استان کرمان، بازسازی شده است.
نقاشیهای کشیده شده در بخش پایینی سردر که دیرینگی آن به پادشاهی قاجار باز میگردد، روی تزیینات دورهی صفویه، انجام شده است. نقاشان آن زمان، آنها را بدون به کارگیری شیوههای گوناگون نقاشی، در نزدیکی و کنار یکدیگر کشیدهاند. این تصاویر عبارتند از نقوشی از خسرو و شیرین، فرمانروایانی که مشغول شکار هستند، بهرام گور، حیوانات وحشی و شماری شتر به ریخت کاروان که نظر هر بینندهای را به خود میکشد. البته با گذشت زمان نقاشیهای بالای در ورودی حمام آسیب بسیاری دیدهاند که در سالهای نه چندان دور، از سوی کارشناسان مرمت شده و بعضی از بخشهای این نقاشیها را با رنگ گواش رنگآمیزی کردهاند.
برپایهی واکاوی و برآورد کارشناسان و باستانشناسان، چگونگی آبرسانی حمام گنجعلی خان، از راه لولهکشیهایی که به قنات نزدیک میدان در مجتمع گنجعلیخان میپیوست، تامین میشد و نیز آب موجود در خزینهی حمام را، به وسیلهی آتش زدن چوبها و بوتهها گرم میکردند.
چون روز زامیاد نیاری ز می تو یاد
زیرا که خوشتر آید می روز زامیاد
زامیاد به چم زمین است. زمین سرچشمهی همه دادهها برای زندگی بهتر آفریدههایی است که روی آن زندگی میکنند. گویند در این روز درخت نشاندن و تخم کاشتن و آبادانی کردن بسیار خوب است.
روز «زامیاد» بیستوهشتمین روز ماه در گاهشمار زرتشتی به این ایزد منسوب است. . زامیاد (زم ، زمین + یزد) یا زامیاد نام فرشتهی زمین است که با صفت نیک کنش، از او یاد شده است. ایزد زامیاد (زمین) با ایزد آسمان یکجا یا جداگانه مقدس شمرده شدهاند. زمین نماد مادر است برای انسان و دیگر موجودات زندهی روی آن، بنابراین ستودنی و سپندینه بوده و در آموزشهای دین زرتشتی به نگهداری پاک و نیکو از آن بسیار سفارش شده است. ایزد زامیاد از ایزدان همکار امرداد است.
نماد زامیاد، گیاه بانو اسپرغم یا همان ریحان است.
در ستایش زامیاد
نیایش و ستایش اهورمزدای یگانه
از همهی ،
نیکوکاران به داده های هرمز هست ،
نگهدارنده و پروراننده ی
آفریدهی زمین نیکو
را همی مىستاییم ….
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
چون روز زامیاد نیاری ز می تو یاد / زیرا که خوشتر آید می روز زامیاد
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
دارو مخور
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
گرت خوردن دارو افتد به سر
به (زامیاد) روز، هیچ دارو مخور
