زادروز علی‌محمد حق‌شناس؛ فرهنگ‌نویس، چهره ماندگار زبان‌شناسی

امروز فرخ و پیروز روز دی به‌مهر ایزد، واپسین روز گهنبار چهره میدیوزرم گاه، 15 اردیبهشت‌ماه سال 3759 زرتشتی، سه‌شنبه 14 اردیبهشت‌ماه 1400 خورشیدی، چهارم می 2021 میلادی

۱۴ اردیبهشت‌ماه 1319 خورشیدی علی‌محمد حق‌شناس، شاعر، مترجم و زبان‌شناس در جهرم دیده به هستی گشود. حق‌شناس فرهنگ‌نویس و استاد گروه زبان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، مولف و مترجم آثار بی‌شمار در زمینه ادبیات، زبان‌شناسی، تاریخ زبان‌شناسی و فرهنگ‌های انگلیسی به‌فارسی و از اعضای شورای بازنگری در شیوه نگارش و خط فارسی بود.

حق‌شناس، دوره‌ی دبیرستان را در زادگاه خود شیراز گذراند. دیپلم ادبی را از دبیرستان نمازی شیراز گرفت. سپس به تهران رفت و از دانشسرای عالی (دانشگاه تربیت معلم) در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی دانشنامه‌ی لیسانس گرفت و در دسته‌ی شاگرداول‌های دانشگاه‌ها رهسپار انگلستان شد (۱۳۴۴) و از دانشگاه لندن در رشته‌ی زبان‌شناسی و آواشناسی همگانی دانشنامه‌ی دکتری گرفت. در ۱۳۵۲ خورشیدی، به ایران بازگشت و نخست در دانشگاه ملی (دانشگاه شهید بهشتی) و سپس در دانشگاه تهران تدریس کرد. حق‌شناس به جز نوشته‌های تاثیرگذار در حوزه زبانشناسی و ادبیات، بنیانی استوار را در فرهنگ‌نویسی بنیاد نهاد. «فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی،‌ فارسی» ایشان كه در مدت 13 سال 25 بار تجدید چاپ شد و راهگشای بسیاری از پژوهشگران و مترجمان بزرگ بود.
وی سال ۱۳۸۵ به عنوان چهره‌ی ماندگار زبان‌شناسی معرفی شد. حق‌شناس 10 اردیبهشت 1389 به علت بیماری در سن 70 سالگی درگذشت.
برخی از آثارش عبارتند از: فرهنگ معاصر هزاره (با همکاری حسین صانعی و نرگس انتخابی) که فرهنگی انگلیسی به فارسی است و به‌عنوان کتاب سال نیز معرفی شد (۱۳۸۱ش)؛ ترجمه‌ی زبان، ادوارد ساپیر (۱۳۷۶ش)؛ ترجمۀ زبان، بلومفیلد (۱۳۷۹ش)؛ ترجمۀ تاریخ مختصر زبان‌شناسی (۱۳۷۰ش)؛ آواشناسی (۱۳۵۶ش)؛ زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته (۱۳۸۲ش)؛ ترجمه‌ی وطن‌فروش، اثر سامرست موام (۱۳۷۴ش)؛ بودن در شعر و آینه، مجموعه‌ی شعر (۱۳۷۷ش)؛ بودگانی‌ها، مجموعه‌ی شعر (۱۳۶۸ش)؛ ترجمه‌ی رمان به روایت رمان‌نویسان (۱۳۷۰ش)؛ بازگشت و دیالکتیک (۱۳۵۸ش)؛ مجموعه مقالات ادبی زبان‌شناختی (۱۳۷۰ش)؛ ترجمه‌ی مکاتب زبان‌شناسی نوین در غرب (1388)

«دی» اوستایی «دَثوش» به چم پروردگار و دادار است. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن و آسایش و دست از كار كشیدن زرتشتیان است (روز استراحت).

دی به‌مهر است مهربانی کن

که از همه چیز مهربانی به

روز پانزدهم از هر ماه در گاهشمار زرتشتی دی به‌مهر نام گرفته است. سه روز در هر ماه زرتشتی با پیشوند «دی» همراه است. روزهای هشتم ، پانزدهم و بیست‌وسوم ماه زرتشتی كه برای پرهیز از اشتباه با پسوند نام روز پس از خودش شناخته می‌شوند؛ برای نمونه فردای روز دی‌به‌مهر روز مهر است.

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

روز دی است خیز و بیار ای نگار مِی

ای ترک، مِی بیار كه تركی گرفت دی

می ده برطل و جام كه در بزم خسروی

بنشست شاه شاد ملک ارسلان به مِی

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

سر شوی و موی و ناخن پیرای

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد  ملک‌الشعرای بهار

به (دی‌بآذر) اندر سر و تن بشوی

به پیرای ناخن ، بیارای موی