روزی که آرامگاه فردوسی ویران شد

امروز پیروز و فرخ روز انارام ایزد، 30 اردیبهشت‌ماه سال 3759 زرتشتی، چهارشنبه 29 اردیبهشت‌ماه 1400 خورشیدی، 19 می 2021 میلادی

732 سال پیش میران شاه توس، زادگاه و آرامگاه فردوسی بزرگ را چنان ویران ساخت كه از آن جز ویرانه‌ای برجا نماند.

ویرانی شهر توس به دست میران‌شاه پسر امیرتیمور (تیمور لَنگ) را 19 می سال 1389 میلادی گزارش كرده‌اند و چون مسیر رودخانه‌ها را هم به سوی مشهد تغییر داده بود، توس دیگر به آن گونه آباد نشد. اما، نام این شهر باستانی همه جا در كنار نام فردوسی، میهندوست بزرگ ایران كه 25 اردیبهشت، روز بزرگداشت او بود، زنده مانده است. فردوسی که گفت “چو ایران نباشد تَن من مباد”.

در پاییز سال 1301 خورشیدی، شماری از دانش آموختگان سرشناس کشور گرد هم آمدند و «انجمن آثار ملی» را بنیان‌گذاری کردند. یکی از کارهای انجمن، نگاهبانی از آثار تاریخی برشمرده شده بود. از آنجا که زمان فرارسیدن هزارمین سالِ زاده‌شدن فردوسی نزدیک بود، نخستین کاری که انجمن آثار ملی کوشید به آن بپردازد، ساخت آرامگاه فردوسی بود. دو سال پس از آن، در زمان پادشاهی پهلوی نخست که انجمن از یاری مجلس و دولت برای ساخت آرامگاه فردوسی برخوردار شده بود، ارباب کیخسرو شاهرخ را به توس فرستاد تا خاک‌جای فردوسی را پیدا کند.
ارباب کیخسرو و همراهانش با تکیه بر آنچه که در اسناد تاریخی و کتاب‌های کهن آمده بود و با پرس‌و‌جو از دانشمندان و سال‌خوردگان توس، دریافتند که باغ میرزا محمدعلی قائم مقام در توس، همان باغی است که فردوسی در آن به خاک سپرده شده است. از این‌رو به کمک والی خراسان، در باغ یادشده به کاوش پرداختند تا به تختگاهی رسیدند که 6 متر درازا داشت و 5 متر پهنا. پس از خاک‌برداری، به جایی که فردوسی در آن خاکسپاری شده بود، دست یافتند.

فردوسی که یک دهقان‌زاده بود در سال 977 میلادی به دنیا آمد و بسال 1010 درگذشت. فردوسی با مشاهده تلاش‌های سامانیان به زنده کردن زبان پارسی و فرهنگ ایرانی بود که به اندیشه تدوین شاهنامه (تاریخ) افتاد که تاریخ منظوم ایران باستان است. ویژگی کار او در این است که بدون چشمداشت این کار بزرگ را به انجام رسانید.

کسانی که با اندیشه، گفتار و کردار نیک زندگی می‌کنند و با دروغ و ناپاکی مبارزه می‌ورزند، سرانجام به سرای نور و سرور خواهند شتافت.

انارام ز پیران شنیدم چنان

که می ‌خورد باید به رطلِ گران

در گاه‌شمار زرتشتی سال به ١٢ ماه ٣٠ روزه بخش می‌شود که هر روز به نامی آراسته است. امروز سی‌اُمین روز از ماه مهر در گاه‌شمار زرتشتی است و «انارام» نام دارد.

سی‌امین روزماه انیران یا انارام، به معنی فروغ بی‌پایان جهان مینوی است. در اوستا: «اَنَغرِرَاوچَ» است. انارام به چم «روشنایی بی‌پایان» است. برابر با آموزش‌های اشوزرتشت؛ کسانی که با اندیشه، گفتار و کردار نیک زندگی می‌کنند و با دروغ و ناپاکی مبارزه می‌ورزند، سرانجام به سرای نور و سرور خواهند شتافت که سرشار از خرسندی و شادمانی برای آن‌هاست. این سرا، همان خانه واپسین و جایگاه روشنایی و فروغ بی‌پایان است. زرتشتیان در این روز به سفر می‌روند و اهورامزدا را به شوند داده‌های نیکش ستایش می‌کنند.

گل «مرو اردشیران» نماد انارام در دین زرتشتی است.

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

انارام ز پیران شنیدم چنان / که می ‌خورد باید به رطلِ گران
بیار ای نگار آن می مشک‌بوی / کزو نافه مشک یابی دهان
دل اندر کم و بیش گیتی مبند / همی دار جان را همی شادمان

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

موی و ناخن پیرای و زن به زنی کن که فرزند نامور زاید.

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

در این روز جامه بیفزای بر / بدوز و بپوش و بیارای بر
(اَنیران) بود نیک، زن خواستن / همان ناخن و موی پیراستن