باغ ایرانی دامغان با طراحی مهندس خوبچهر کشاورزی

باغ ایرانی دامغان به عنوان نخستین باغ استان سمنان با طراحی مهندس خوبچهر کشاورزی، کارشناس‌ارشد معماری و همسر ایشان مهندس یزدان هوشور، معمار و شهرساز در راستای پاسداشت معماری سنتی و بومی کشور به بهره‌برداری رسید.

مهندس خوبچهر کشاورزی با موسسه‌ی مطالعات جهان باغ ایرانی زیرشاخه‌ی انجمن مفاخر ایران همکاری می‌کند. موسسه‌ای که در‌باره‌ی باغ‌های ایرانی به ارایه‌ی راهکارها برای چگونگی بازگرداندن و گسترش آن در پهنه‌ی جهانی می‌پردازد. مهندس کشاورزی، پژوهش‌هایی در این زمینه انجام داده که در قالب سخنرانی و نوشتار، ارایه شده است. باغ‌های کهن ایران بسیار پرآوازه هستند. به‌گونه‌ای باغ را می‌ساختند و می‌آراستند که دل‌انگیز باشد و در زمینه‌ی آبیاری و آفتابگیری هیچ کاستی نداشته باشد. سامان‌بندی در باغ ایرانی همتا نداشت و برپایه‌ی اندازه‌ها و هندسه‌ی ویژه‌ای با ساختمان میانی، باغ را سامان می‌دادند. باغ ایرانی دامغان با همه‌ی ویژگی‌هایی که آن را باغ ایرانی بنامیم به تازگی در پارک جنگلی دامغان به مساحت ۱۸.۵ هکتار گشایش یافت. مهندس خوبچهر کشاورزی با همکاری همسرشان مهندس یزدان هوشور، معمار و شهرساز، هموند انجمن مفاخر معماری ایران، با همراهی گروه طراح در پدیداری این باغ ایرانی دو سال کوشیدند. در اجرای این طرح، میدان مفاخر، ساختمان کوشکی برپایه‌ی معماری باغ‌های ایرانی و راه‌گذر پیاده‌روی، ساخته شده و در مرکز میدان مفاخر این باغ، تندیس منوچهری دامغانی کار گذاشته می‌شود. این باغ ایرانی در راسته‌ی شمال‌شرق پارک دانشجوی شهر دامغان با سرمایه‌گذاری فردی دامغانی علی‌اکبر کیان‌پور ساخته شده و به نام دهشمند آن نامگذاری شده است.

مهندس کشاورزی درباره‌ی چگونگی آشنایی با دهشمند و اجرای پروژه‌ی باغ ایرانی دامغان گفت: با آمدن دهشمند به موسسه جهان باغ ایرانی و رایزنی انجام شده تصمیم براین شد که ایشان روی باغ ایرانی سرمایه‌گذاری کند. با همکاری مهندس یزدان هوشور طراحی باغ را عهده‌دار شدیم کاری که از طرفی مسوولیت معماری دربردارد و از سویی کاری است که در حقیقت دهشمندانه و بدون چشمداشت دستمزد، طراحی را آغاز کردیم. دلخواه این بود که 10 شاخصه‌ی باغ جهانی مصوبه‌ی یونسکو در طراحی باغ گنجانده شود. بنابراین به پشتوانه‌ی کارآزمودگی و چندین سال تجربه‌ی معماری، با کمک یکدیگر و کسانی که کارگروه را تشکیل می‌دادند طراحی باغ را با در نظر گرفتن جزییات آغاز کردیم.

خوبچهر کشاورزی در ادامه به بیان جزییات کار پرداخت: طرح باغ ایرانی دامغان می‌بایست در فضای پارک دانشجو، پارک بزرگ این شهر پیاده شود. با فضایی درختکاری‌شده رو‌به‌رو شدیم و می‌بایست طرح را به‌گونه‌ای اجرا می‌کردیم که به هیچ‌یک از درختان آسیب نرسد. ورودی پارک دارای یک راه اصلی یا خط عبوری به سمت جنوب بود که بلوار می‌نامیدند و در حقیقت مخروبه‌ بود، چهارراهی با خرابه‌هایی در آن در فضای پارک دیده می‌شد بدون آنکه اطلاع درستی از پیشینه‌ی خرابه‌ها و موارد کاربری آن در دست باشد. همچنین در ابتدای ورودی پارک برای ایجاد دریاچه‌ی مصنوعی گودبرداری شده بود ولی کار ناتمام در همین مرحله رها شده بود. از سویی دیگر برای نصب یادمان و تندیس منوچهری دامغانی به عنوان یکی از شاخص‌ترین مفاخر و شاعران دامغان می‌بایست مکانی در نظر می‌گرفتیم که بازدیدکنندگان با دیدن آن پی ببرند این شاعر نامی مایه‌ی افتخار شهر دامغان است. هیچ‌گاه در باغ‌ها مجسمه جایی نداشته ولی بازدارندگی هم برای انجام کار نداشتیم و می‌توانستیم جایگاهی برای نصب تندیس نیز در طراحی باغ در نظر بگیریم. در بازدید میدانی از پارک دانشجوی شهر دامغان دریافتیم موارد یاد شده همگی نشانه‌های ثابت و تغییرناپذیر موجود در پارک هستند و طراحی پارک با محوریت این نشانه‌ها باید انجام بگیرد.

باغ ایرانی دامغان دربردارنده‌ی ساختمان کوشک، محور آب‌راه و میدان منوچهری دامغانی است. مهندس کشاورزی در ادامه از روند طراحی این باغ ایرانی گفت: با در نظر گرفتن این نشانه‌های ثابت که در پارک دانشجو دامغان وجود دارد طراحی باغ ایرانی را آغاز کردیم. براساس این داده‌ها، طراحی ورودی باغ به‌گونه‌ی سیستم میدان، از سمت غرب ساختمان شکل گرفت. میانه‌ی میدان تندیس منوچهر دامغانی جانمایی خواهد شد. تندیس منوچهر دامغانی هنگام گشایش باغ هنوز نصب نشده و نیاز به تغییرات داشت که تا شهریورماه برای نصب در میدان باغ آماده خواهد شد. طرح سازه‌ی کوشک، آبراهه‌ها و تمام مختصات یک باغ ایرانی برپایه‌ی دو محور، دو «آکس» یکی این میدان در غرب ساختمان و دیگری جهت جنوبی باغ، پیاده‌سازی شد.

این طراح باغ ایرانی، از سازه‌ی کوشک با ویژگی کم‌مانند آن گفت: نقشه‌ی ساختمان کوشک ایرانی به شکل گل طراحی شده است در حالی که هنگام ورود گمان می‌رود که به یک طرح کلاسیک ایرانی وارد می‌شوید. همه‌ی این گل در سقف و همه‌ی بخش‌های آن بازتاب داده شده است. یک حوض مرمرین که مانند نگین روشن دیده می‌شود و بر جلوه‌ی نورپردازی می‌افزاید. در سقف هم همین نقشه با نمای آسمان دیده می‌شود. جزییات نقشه ساختمان به دقت طراحی شده و یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد ساختمان این است که هم در ارتفاع و هم در نقشه با بهره گرفتن از نمودار «ابعاد طلایی» ساخته شده است.
بخش اصلی کوشک هیچ‌گونه پنجره‌ای وجود ندارد. در چهار سمت چهار سنگ قدکشیده‌ از جنس مرمر وجود دارد که از هر سمتی که نور به آن بتابد روشن می‌شوند و به‌گونه‌ای دقیق سمت و سو را نشان می‌دهند. این شیوه‌ی نورپردازی روشی تاریخی است همانگونه که در حمام گنجعلی‌خان کرمان سنگ مرمری تعبیه شده با تابش نور بامدادی سنگ مرمر روشن می‌شده و هشداری بوده برای این‌که نوبت مردانه به پایان رسیده و می‌بایست حمام را به زنانه سپرد. سنگ‌های مرمر هم به عنوان جهت‌نما، هم زیبایی، نورپردازی و چراغ کاربرد دارد. هنگامی که وارد ساختمان می‌شوید نور از هر سمتی به سنگ‌های مرمرین می‌تابد بازتابی زیبا و نورانی را به نمایش می‌گذارد و برای بیننده باورکردنی نیست که اینگونه نورپردازی از سنگ با چنین ضخامتی روشنایی می‌گیرد.

درختچه همیشه سبز مورد، گیاهی خوشبو و دارویی یکی از گیاهان سپند (:مقدس) نزد ایرانیان باستان و در آیین زرتشت این گیاه نماد اهورا مزدا است.  امروزه زرتشتیان از این گیاه به هنگام برگزاری آیین‌ها و در آتشکده‌ها بهره می‌‌برند. مهندس خوبچهر کشاورزی درختچه موردی که به دستان خود پرورش داده را به باغ ایرانی پیشکش کرده است. وی در این باره گفت: درختچه مورد با ویژگی همیشه سبز و بی‌خزان بودن آن نماد جاودانگی است. افزون‌براین چشم‌انداز دل‌انگیز گیاه مورد از دید زیباسازی محیط دارای ارزش است. با این‌که ریشه‌زایی قلمه‌ی آن کاری بسیار دشوار به‌نظر می‌آید، درختچه‌ای به روش قلمه‌زدن تکثیر و به باغ دامغان هدیه دادم. این درختچه را با رعایت همه‌ی شرایط در کنار تابلوی نشانگر میدان منوچهری دامغانی، کاشتند.
معمار باغ ایرانی درباره‌ی فضای سبز افزود: از ویژگی‌های طراحی فضای سبز باغ ایرانی کاشت درختچه گل نسترن در ابتدا و انتهای باغ است. همان‌گونه که در کتاب به نام ارشاد الزراعه با نگارش قاسم‌بن‌یوسف ابونصری هروی، در زمینه‌ی کشاورزی، شناخت زندگی گیاهان و درختان در سده‌ی نهم، آغاز دوران پادشاهی صفویه نوشته شده، در آن زمان ابتدا و انتهای باغ درختچه گل نسترن می‌کاشتند. امروزه می‌دانیم نماد رشن ایزد در بندهش، گل نسترن است. ایزد رشن از یاران و همکاران اَمُرداد امشاسپند، نماد جاودانگی و بی‌مرگی است. همچنین می‌دانیم که در جهان خاکی، نگهبانی گیاهان و رستنی‌ها به امرداد امشاسپند سپرده شده است.

مهندس خوبچهر کشاورزی در ادامه گفت: باغ ایرانی اندیشه‌برانگیز و آموزنده طراحی شده است، به‌گونه‌ای که آن را از فضای تفریحی پارک متمایز می‌کند. بازدیدکننده با تاثیر از ساختار باغ در می‌یابد که تنها برای گذراندن وقت و تفریح به این مکان وارد نشده است. چشم‌انداز باغ نگاه بازدیدکننده را به کنجکاوی می‌کشاند و ذهن او را درگیر پرسش‌هایی می‌کند. بازدیدکننده هنگام خروج از باغ باید تاثیر ویژه از پیرامون خود گرفته باشد. این بدین معنا است که بیننده می‌تواند از این فضا بیاموزد. نمی‌توانیم ادعا کنیم که از عهده‌ی همه‌ی این ویژگی‌ها برآمدیم ولی دستکم درباره‌ی گنجاندن این موارد در طراحی باغ فکر کردیم. در روز گشایش باغ این نگاه پرسش‌گرانه را در برخورد بازدیدکنندگان دیدیم و متوجه شدیم. گویی به جایی رازآلوده، مقدس و باشکوه پا گذاشتند. رسیدن به این بازخورد مهمترین هدف برای ما بود. در این راستا، سطح بهره‌برداری از باغ را گود کردیم حس ورود به گود زورخانه را تداعی می‌کند جایی که تنها احترام مراد و مرید، پهلوانی، مرشدی و اخلاق معنا می‌گیرد.

وی افزود: در میان باغ نیز حوض آب و آبراهه دیده می‌شود. آب، گویای جریان زندگی و هستی، بنیادین‌ترین نماد برای جایی است که بنا دارد باغ نام گیرد. حوض آبی مرمرین که با بازتاب نور سنگ‌های مرمر درخشان می‌شود و پدیده‌ی انعکاس آسمان به راستی برای بیننده چشمگیر است و او را به ارزشمندی آب هوشیار می‌کند. بازدیدکننده هنگامی که از ورودی میدان پا به باغ می‌گذارد با چرخش 90 درجه‌ای به ناگاه آبراه را می‌بیند. آب‌راهه‌ای که بی‌گمان می‌توان گفت در باغ‌های ایرانی همسان آن را نمی‌توان یافت. 300 متر آب‌راهه با شیب بسیار ملایم منظره‌ای دلنشین را پدید آورده است.
ارزشمندی این باغ به آن است که از زمان قاجار تاکنون این نخستین باغی به شمار می‌رود که همه‌ی نکات در آن سنجیده و آگاهانه به اجرا درآمده است. در این پروژه درختی بریده نشد. در پهنه‌ی ورودی تک درختی ایستاده بود، همگی کوشیدیم طراحی ورودی را براساس نگهداشت این درخت انجام دهیم.
بدیهی است به اندازه‌ی سرمایه‌گذاری دهشمند کار انجام شده با این حال در اجرا گمان می‌کنم بهترین نتیجه را به دست آوردیم. امیدوارم مردم هنگام بازدید این ویژگی‌ها را از باغ دریافت کنند.

«باغ ایرانی»، برگرفته از همان «Persian garden» است که برای نخستین بار فرنگیان از آن یاد کردند و ارزش آن را که به فراموشی سپرده شده بود، به ایرانیان یادآوری کردند و هم اینک نیز در ادبیات پژوهشی، همان ترجمه به‌کار برده می‌شود. در کتاب برهان قاطع آمده است که: «بغ کَنده و گود را گویند». در پانوشت آمده که در اوستا، نخست به چم بهره و برخ و بخش و بخت آمده. دوم بغه در اوستا وبگه در پارسی باستان به چم خدا و دادار و آفریدگار است. بغ به هر دو معنی از یک بنیاد و از مصدرbag به معنی بخشیدن است (در پهلوی baxtan ). میراث فرهنگی، در شناساندن مفهوم باغ ایرانی به جهانیان، در سال 1390 خورشیدی برابر با 2011 میلادی، 9 باغ ایرانی را به ثبت جهانی رساند، 1-باغ پاسارگاد در مرودشت (هخامنشی). 2- باغ فین کاشان ( ساسانی، صفویه) 3- باغ ارم در شیراز (سلجوقیان) 4- باغ چهل ستون در اصفهان (صفویه) 5- باغ عباس آباد در بهشهر (صفویه)، 6- باغ شاهزاده ماهان در کرمان (قاجاریه)، 7- باغ دولت‌آباد یزد (افشاریه)، 8- باغ پهلوانپور مهریز یزد (قاجاریه)، 9- باغ اکبریه بیرجند (زندیه، قاجاریه)، یونسکو برای ثبت باغ ایرانی، ده مشخصه را اعلام کرده که بر اساس آنها، باغ‌ها ارزشیابی شده‌اند. کمیته‌ی جهانی ایکوموس به عنوان مهم‌ترین نهاد غیر‌دولتی به‌گونه‌ی تخصصی در زمینه‌ی نگهداشت بناها و محوطه‌های تاریخی مانند باغ‌ها فعالیت می‌کند. دسامبر 1982 در شهر فلورانس، منشوری با آرمان نگهداشت از باغ‌های تاریخی با نام منشور فلورانس به تصویب رسید. در بیانیه سازمان یونسکو برای سنجش یک باغ جهانی مجموعه بندهای دهگانه آمده، بند نهم این بیانیه به اوستا و متون آن اشاره شده است. مهندس خوبچهر کشاورزی براین باور است که همه‌ بندهای یاد شده یک ویژه‌گی اوستایی دارد. کتابی به نام «نگاهی نو به تخت جمشید با تکیه بر اوستا و مراسم آیینی» به قلم مهندس کشاورزی به چاپ رسیده است.

فرتورها رسیده است.

4090