سالروز درگذشت لیلا اسفندیاری کجوری‌راد؛ بانوی کوهنورد ایرانی

امروز پیروز و فرخ روز شهریور امشاسپند و امردادماه، چهارم امردادماه سال 3759 زرتشتی، پنجشنبه 31 تیرماه 1400 خورشیدی، 22 جولای 2021 میلادی

امروز ۳۱ تیرماه یادروز درگذشت لیلا اسفندیاری کجوری‌راد بانوی کوهنورد ایرانی، هیمالیانورد، عضو باشگاه کوه‌نوردی و اسکی دماوند، هیات‌موسس انجمن غارنوردان و غارشناسان ایران است. او  10 سال پیش در کوه گاشربروم ۲ پاکستان سقوط کرد و جان خود را از دست داد.

«این لیلایی که با سختی به‌جایی که می‌خواسته رسیده، می‌تواند الگوی خوبی برای عده‌ای باشد؛ اما من قهرمانی برای کشورم نشدم».

لیلا شیرزن کوهنورد، بانوی کوهستان، زاده ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۴۹ تهران، پس از اتمام دانشگاه در رشته آزمایشگاهی میکروبیولوژی در بیمارستان آبان مشغول به‌کار شد. زمانی که تصمیم به‌صعود به نانگاپاربات گرفت، موفق به‌جذب یک اسپانسر شد و به این ترتیب از کار  استعفا داد و تا زمانی که زنده بود، روزانه ۷ ساعت تمرین کوهنوردی، بدن‌سازی، شنا و سنگ‌نوردی می‌کرد. وی آرزو داشت در کوهستان و یا در غار جان خود را از دست دهد و از این‌ رو به هم تیمی‌اش، سامان نعمتی که در حین صعود به‌قله نانگاپاربات جانش را از دست داده بود، افسوس می‌خورد.
او در یکی از شاخص‌ترین صعودهایش موفق شد به ‌قله‌ی دشوار نانگاپاربات صعود کند، لیلا اسفندیاری، نخستین زن ایرانی در سال ۱۳۸۷ این قله را صعود کرد. صعودی که از سوی فدراسیون کوهنوردی ایران هرگز پذیرفته نشد اما پس از مرگش بارها از این صعود یاد شد. وی همچنین در تلاش برای ثبت رکوردی جدید، قصد صعود به‌قله کی۲، دشوارترین قله جهان را داشت که به‌دلیل شرایط نامساعد جوی موفق به این کار نشد. در قطعه نام‌آوران بهشت‌زهرا، تندیسی به یاد او ساخته شد.
لیلا اسفندیاری که برای صعود به‌قله‌های گاشربروم ۱ و۲  به این کوهستان رفته بود، در دومین تلاش، در ۳۱ تیر ۱۳۹۰ خورشیدی ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۱ میلادی موفق شد قله گاشربروم ۲ را صعود کند. اما در حین فرود دقایقی پس در بازگشت تیمی «۶ مرد و لیلا» از قله به‌سمت کمپ ۳ به‌ شوند خستگی و از دست دادن تعادل خود از مسیر دشوار یخی زیر قله سقوط کرد و در حدود ارتفاع ۷۸۰۰ متری در مکانی خارج از مسیر در میان صخره‌ها، بین دو شیب یخی متوقف شد.
او به‌دوستان و بستگان خود به‌صورت زبانی می‌گفت اگر در کوه جان خود را از دست دادم همانجا بگذارید بمانم نمی‌خواهم دیگران به‌خاطر من جانشان را به‌خطر بیندازند، می‌خواهم بام جهان آرامگاه ابدی‌ام باشد. پیکر وی همچنان در همان محل سقوط در منطقه گاشربروم پاکستان به‌جا مانده است.
سال ۱۳۸۱ لیلا اسفندیاری به عنوان نخستین بانوی ایرانی موفق به پیمایش کامل غار پراو، عمیق‌ترین غار ایران در استان کرمانشاه شد.

در گاهشمار زرتشتی روز چهارم هر ماه شهریور نامیده می‌شود. خشَترا در اوستا نام سومین فروزه اهورامزدا از گروه امشاسپندان است. خشَتَره وییریه یا شهریور به چم «شهریاری و نیرومندی اهورایی»، این امشاسپند نشان از پیروزی دارد. وظیفه‌ی اصلی او پاسداری از فلزات است. در اوستا نماد توانمندی و فر و شکوه پادشاهی اهورامزدا است. نگهبانی توپال‌ها (فلزات) بر روی زمین به او سپرده شده است.

به واژه‌ی خشترا در زبان پارسی امروزی شهریور می‌گوییم و در زبان سنسکریت به خشترا کشترا kshatra گفته می‌شود چراکه در کیش هندوایرانی در روزگار باستان پیوند ویژه و پیچیده‌ای وجود داشته است. در آیین هند معنی نیرومندی را می‌دهد اما در آیین و دین ایرانی این مفهوم بسیار گسترده‌تر است. در پرتو کردارنیک و نیروی اهورایی است که شهریاری اهورایی بوجود می‌آید که در آن اشا به پیروزی کامل می‌رسد و انسان‌ها را از بدبختی و فرومایگی رهایی می‌بخشد. آرمان اشوزرتشت بر این است که همه مردم جهان در راه برقراری فرمانروایی راستی و درستی به تلاش و کوشش بپردازند. این تنها با برقراری حکومت راستینی است که انسان توانایی می‌یابد همه‌ی نمادهای تباهی در خود را که از دروغ سرچشمه می‌گیرد از میان بردارد و درستی را به‌جای نادرستی بنشاند.

«خشترا وئیریا» نیروی چیرگی و فرمانروایی بر خود است. «خشترا وئیریا» نیروی فرمانروایی به سهش‌های(:احساسات) ویرانگر در جهان درونی انسان است. این واژه خشترا در گاتها ۶۲ بار آمده است.

ابوریحان بیرونی، در آثارالباقیه در باره‌ی این جشن کهنسال ایرانی می‌گوید: “شهریور ماه که روز چهارم آن شهریور روز است و به مناسبت برابری دو نام روز و ماه جشن می‌گیرند، آن جشن را شهریورگان گویند . چم (معنی) شهریور دوستی و آرزوست.

شهریور (امشاسپند)، خَشَتَرَه وَیریَه نام یکی از امشاسپندان زرتشتی است. در اوستا «خشَثرَ وَیریَه» و در پهلوی «شَهرِوَر» و در فارسی «شَهریوَر» یا «شَهریَر» است. بخش نخست این واژه به چم (:معنای) شهریاری و شهر است (مراد از شهر، همانا کشور است، چنان‌که سرزمین ایران را، ایران شهر می‌نامیدند) بخش دوم این واژه، یعنی «ویریه»، فروزه (:صفت) و به چم مورد پسند است. بر این اساس، خشتره‌ویریه، به معنای آرمان‌شهر یا شهریاری آرمانی یا توانایی مینُوی آرمانی است. در اساطیر زرتشتی و ایرانی این امشاسپند نماد شهریاری و فّر و فرمان‌روایی اهورا مزدا و نگاهبان فلزها و پاسدار فَر و پیروزی شهریاران دادگر و یاور بینوایان و دستگیر مستمندان است.

در جهان مادی پاسبان فلزات است. شهریاری اهورایی از قانون اشا ( هنجار هستی ) بر می خیزد و همه جهان را در بر می گیرد. در این روز نیکوست به خواستگاری رفتن و زن خواستن.

در بندهش که از نامه های کهن ایرانی است از دیوی بنام سئورو یاد شده که دیو آشوب و تباهی است و از دشمنان و هماوردان خشَتریور می باشد، از سوی دیگر ایزدانی مانند ایزد خور، ایزد مهر و ایزد آسمان از یاران و همکاران او هستند.

مسعود سعد سلمان می‌سراید:

«ای تنت را ز نیکویی زیور / شهره روزی ست روز شهریور».

چکامه از «مسعود سعد سلمان»

شهریور است و گیتی از عدل شهریار

شاد است، خیز و مایه شادی به من بیآر

باده شناس، مایه شادی و خرمی

بی باده هیچ جان نشد از مایه شاد خوار

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

این تنت را ز نیكویی زیور

شهره روزی است روز شهریور

تا به اقبال شهریار جهان

بگذرانیم جان به لهو و بطر

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

خوش باش

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

به (شهریور) اندر شوی شادخوار/ کنی در (سپندارمز) کشت و کار