امروز پیروز و فرخ روز دی بهآذر ایزد و امردادماه، هشتم اَمُردادماه سال 3759 زرتشتی، دوشنبه چهارم اَمُردادماه 1400 خورشیدی، اَمُرداد نماد جاودانگی و زندگی، 26 جولای 2021 میلادی
1724 سال پیش، 26 جولای 297 ارتش ایران ساسانی در نقطهای نه چندان دور از رود فرات، میان حرّان Harran (در جنوب ترکیه امروز) و الرقه Arragheh (شمال مرکزی سوریه و شرق حلب) ارتش روم به فرماندهی گالریوسGalerius را شکستی سخت داد.
این سومین نبرد ارتش ساسانیان و روم در دوران پادشاهی نرسی بود. نرسی در سال 295 میلادی دولت روم را متهم به مداخله در امور ارمنستان کرد و به آن دولت اعلان جنگ داد. جنگ ایران و روم ـ دو ابر قدرت وقت در جهان ـ در دوران امپراتوری دیوکلتیانوس و جانشین او «ماکسیمیان maximian، مکسیمین» هشت بار از سر گرفته شد.
گالریوس، داماد دیوکلتیانوسDiocletianus امپراتور وقت که پس از این شکست به آنتیوک پسنشینی کرده بود مورد تحقیر دیوکلتیانوس قرار گرفت. دیوکلتیانوس (دیوکلتیان) گالریوس را وادار کرد که پیاده و افتان و خیزان مسافتی طولانی را در پیشاپیش او و در مسیر حرکت وی راه برود. با وجود این، دیوکلتیانوس وی را به این شرط که قول زدن شبیخون به قرارگاه نِرسی (نرسه) شاه ساسانی ایران را بدهد خلع درجه و مقام نکرد.
با این حال نرسی در برخورد با رومیان بر سر مساله ارمنستان، در نبرد ساتالا از گالریوس، فرمانده رومی، شکست خورد تا با اسیر شدن خانوادهاش ناگزیر به پذیرش پیماننامهی نصیبین شود. به سبب این شکست، وی پس از مدتی از پادشاهی کناره گرفت تا پسرش هرمز دوم به جای او به پادشاهی برسد. سرانجام وی در سال ۳۰۲ میلادی درگذشت.
دی یکی از نامهای اهورامزداست و در اوستا، دَثوش یا دَدوش یا دَذوه فرنامی و به چم آفریننده، جهاندار زیباییهاست. دی اوستایی دَثوش به چم : پروردگار و دادار هست. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن، آسایش و دست از کار کشیدن زرتشتیان است.
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
دیبآذر، روز هشتم از هر ماه در گاهشماری زرتشتیان است. دی یکی از نامهای اهورامزداست.
«دی» (اوستایی:«دَثوش») به چم (:معنی) پروردگار، دادار، آفریننده و جهاندار زیباییها است. در گاه شماری زرتشتی، روز نخست هر ماه اورمزد روز نامیده میشود، سه روز دیگر به نام اهورامزدای بیهمتاست که به واژهی دی آمده و از آن سخن گفته شده است.
در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته میشود. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه زرتشتی به نام «دی» است مانند دی به آذر، روز هشتم هر ماه، دی به مهر، روز پانزدهم از هرماه، دی به دین، روز بیست و سوم از هر ماه. برای باز شناختن هر یک از این سه روز ، نام روز پس از آن به واژهی دی پیوند داده شده است برای نمونه فردای روز دی بآذر روز آذر است.
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
می ده برطل و جام که در بزم خسروی
بنشست شاه شاد ملک ارسلان به می
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سر شوی و موی و ناخن پیرای
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
به (دیبآذر) اندر سر و تن بشوی/ بپیرای ناخن، بیارای موی