روزی که شاه‌عباس شهر گنجه را از عثمانی‌ها پس گرفت

امروز پیروز و فرخ روز آذر ایزد و امردادماه، نهم اَمُردادماه سال 3759 زرتشتی، سه‌شنبه پنجم اَمُردادماه 1400 خورشیدی، اَمُرداد نماد جاودانگی و زندگی، 27 جولای 2021 میلادی

در چنین روزی ، لشکریان شاه‌عباس که برای بیرون راندن دست‌نشاندگان عثمانی (ترکیه) از چند منطقه در قفقاز ایران وارد این منطقه شده بودند، در سال 1606 میلادی شهر گنجه را پس گرفتند.

عثمانی‌ها پیش‌تر با بهره‌جویی از درگیری‌های داخلی شاهزادگان صفوی به قفقاز ایران دست‌درازی کرده بودند. در جنگی که برای بیرون راندن عثمانی‌ها روی داد بیش از دو هزار و پانصد تن از لشکر عثمانی کشته شدند. شاه‌عباس سپس محمدپاشا فرماندار گمارده از سوی عثمانی در گنجه را که به اسارت گرفته شده بود به زندان مازندران فرستاد. اندکی بعد، شماخی نیز با جنگ پس گرفته شد که عثمانی در این نبرد هم سه هزار کشته داد و تا آن سوی «قارص» پس نشست. به مناسبت آزاد شدن گنجه، در همان روز این شعر ساخته شد: (در محرم گنجه از عباس شد). این تاریخ در آن زمان برابر با ماه محرم بود. شهر گنجه (زادگاه گنجوی شاعر معروف) اينک در جمهوری آذربايجان قرار گرفته است.
پس از بیرون راندن عثمانی‌ها از قفقاز جنوبی، شاه‌عباس از شهر تفلیس (گرجستان) که زیرپوشش ایران بود دیدار کرد. بازسازی خرابی‌های وارده به شهر ایروان (ارمنستان) را فرمان داد، و سپس رهسپار پایتخت خود شد. در عمليات قفقاز بود كه فرماندهان توپخانه ايران دریافتند گلوله‌های توپ بايستی به اندازه‌ی لوله‌ی توپ باشد و گرنه احتمال انفجار توپ می‌رود و از همان زمان دستور داده شد كه توپ و گلوله‌ها بايد در يک كارخانه ريخته شده باشند. (برگرفته از تارنمای نوشیروان کیهانی‌زاده)

شاه‌عباس یکم پنجمین شاهنشاه ایران از دودمان صفوی بود. وی فرزند و جانشین شاه محمد خدابنده، از سال 967 خورشیدی تا زمان مرگش به مدت بیش از ۴۱ سال خورشیدی بر ایران فرمانروایی کرد. شاه‌عباس به معماری، موسیقی، نقاشی و شعر علاقه داشت و میدان نقش جهان، عالی‌قاپو، بخش‌هایی از عمارت چهل‌ستون، چهارباغ و سی‌وسه‌پل از آثار به‌جای مانده از دوران پادشاهی وی هستند.

ایزد آذر از بزرگترین ایزدان دین زرتشتی است و آن نگهبان آتش است. آذر از آفریده‌های بزرگ اهورامزد است. زرتشتیان، در تاریخ خود «آتش» را به مانند پرچم سپندینه می‌دانند و آذر ایزدی است نگهبان این نماد پایداری و استواری دین زرتشتی. در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی با ارزش است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌سازد.

«آذر» در اوستا «آترَ»، نهمین روز از هر ماه سی‌ روزه و نهمین ماه در سالنمای زرتشتی به این نام است. آذر ایزد نگاهبان آتش و فروزه‌ی اهورامزدا است از این رو گاه او را در شمار امشاسپندان آورده‌اند. آذر به چم آتش و گرما و نیروی داخلی برای جنبش و حرکت است. ایزد آذر از بزرگترین ایزدان دین زرتشتی است و آن نگهبان آتش است. آذر از آفریده‌های بزرگ اهورامزد است. زرتشتیان، در تاریخ خود «آتش» را به مانند پرچم سپندینه می‌دانند و آذر ایزدی است نگهبان این نماد پایداری و استواری دین زرتشتی. آتش یكی از آخشیج‌های چهارگانه طبیعت است كه ایرانیان همواره آن‌را پاس می‌داشته‌اند. جه نیکوست در این روز آتش نیایش خواندن و نیایش به درگاه اهورامزدا.

در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی با ارزش است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می‌بخشد پس سوی پرستش اهورامزدا است. هر زرتشتی برای نیایش باید رو به سوی روشنایی و پشت بر تاریکی کند. آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می‌کنند. جشن آذرگان از جشن‌های ویژه آتش در فرهنگ ایران است.

نماد گل آذر ایزد گل آذریون است.

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

ای خرامنده سرو تابان ماه

روز آذر می چو آذر خواه

شادمان كن مرا به می كه جهان

شادمان شد به فر دولت شاه

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

به راه شو و نان مپز چه گناه گران است

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

به (آذر) مپز نان، که دارد گناه / بدین روز، نیک است رفتن به راه