امروز پیروز و فرخ روز تیر ایزد و امردادماه، 13 اَمُردادماه سال 3759 زرتشتی، شنبه 9 اَمُردادماه 1400 خورشیدی، اَمُرداد نماد جاودانگی و بی‌مرگی، 31 جولای 2021 میلادی
9 امرداد سالگرد زادروز مرتضی ثاقب‌فر، جامعه‌شناس، نویسنده، مترجم، شاهنامه‌شناس و پژوهش‌گر تاریخ و فرهنگ ایران است.
ثاقب‌فر ۹ امرداد ۱۳۲۱ در خانه‌ای در تهران که پیش‌تر از آنِ مشیرالسلطنه – صدراعظم استبداد صغیر- بود، زاده شد. تا ۱۰ سالگی که مجموعه‌ی خانه و باغ به فروش رفت، در آنجا زندگی می‌کرد. تا پنجم ابتدایی به دبستان رازی می‌رفت و سال ششم را در دبستان رودکی که در کوچه‌ی شیرین، روبه‌روی دبستان منوچهری – دانشگاه امیرکبیر امروزی- بود، به پایان رساند. «خسروانی» مدیر آن مدرسه، زرتشتی بود و از ۲۰ شاگرد کلاس ششم، فقط چهار پنج دانش‌آموز مسلمان بودند و در فضای مدارا و تساهل مذهبی پرورش یافت. سپس در دبیرستان رازی وابسته به هیات غیرمذهبی فرانسویان در تهران به مدیریت موسیو «آندریو» و معاونت «استوانی» و «دکتر اسماعیل رباطی» تحصیل کرد. او دارای مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه سوربن فرانسه و یکی از مترجمان پرکار در حوزه‌ی ایرانشناسی بود. بیشتر ترجمه‌های او در زمینه تاریخ هخامنشی است و شماری از منابع و مراجع اصلی در زمینه هخامشی‌پژوهی را به‌فارسی ترجمه کرده است، ضمن اینکه با سبک خاص خود و با شیوه دقیق به‌ترجمه این آثار پرداخته است.
او از سال ۱۳۵۶ باترجمه کتاب جامعه‌شناسی و فلسفه امیل دورکیم، وارد حوزه رسمی ترجمه شد و در سال بعد برای ادامه تحصیل به دانشگاه سوربون «رنه دکارت در پاریس» رفت. اما پس از جنگ عراق و ایران در سال ۱۳۵۹ به کارشناسی ارشد بسنده کرده و دکتری را رها کرد و به‌کشور بازگشت. در این زمان کتاب آگاهی آریایی را به‌عنوان نخستین اثر تألیفی خود در حوزه فرهنگ ایران نوشت. در این کتاب، آگاهی آریایی به گونه شاهینی تصور می‌شود که پس از هزارسال ترک سرزمین اصلی خود و رفتن به اروپا دوباره باز می‌گردد و بر ستیغ دماوند می‌نشیند و با دیدن وضع اندوه‌بار ایران، نخست می‌گرید و سپس به یادآوری افتخارات گذشته‌اش می‌پردازد، ولی سرانجام به خود نهیب می‌زند و نبرد با کرکس‌های مادی، تازی و هگلی را آغاز می‌کند. این نبردها، گفت‌وگوهایی جدلی هستند، میان شاهین آگاهی و کرکس‌های دژآگاهی. او در سال ۱۳۶۴ دومین اثرش یعنی «شاهنامه و فلسفه تاریخ ایران» را نوشت. در سال‌های بعدی به همکاری با احمد بیرشک در دانشنامه بزرگ فارسی پرداخت. در دهه ۱۳۷۰ کار در مجله دانشمند و همچنین نگاه‌نو را آغاز کرد و سپس بیشتر به ترجمه در زمینه تاریخ ایران باستان به‌ویژه دوران هخامنشی پرداخت.
او به عنوان عضو کمیته علمی همایش بین‌المللی هزاره شاهنامه برگزیده شده بود. از وی بیش از ۱۰۰ جلد کتاب، نوشته و ترجمه، در حوزه‌ی جامعه‌شناسی و تاریخ و فرهنگ ایران منتشر شده‌است. «شاهنامه و فردوسی و فلسفه تاریخ ایران» «بن‌بست‌های جامعه‌شناسی» و از دیگر نوشته‌ها و ترجمه‌های وی می‌توان به «یونانیان و بربرها» امیرمهدی بدیع، مجلدات «تاریخ کمبریج» مجموعه ۱۴ جلدی «تاریخ هخامنشیان» دانشگاه خرونینگن هلند و «اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری» ماکس وبر اشاره کرد.
مرتضی ثاقب‌فر در بامداد ۱۱ دی‌ماه ۱۳۹۱ در سن هفتاد سالگی در پی خون‌ریزی مغزی در بیمارستانی در تهران درگذشت.
روز «تیر ایزد» سیزدهمین روز هرماه و چهارمین ماه هر سال، در گاهشمار زرتشتی و چهارمین ماه از سال «تیر» نام گرفته است. تیر یا تیشتر، ایزد باران بوده و به یاری او کشتزارها سیراب از باران می‌شوند، همچنین نگهبان ستوران است. در اوستا «تیریشت» در نیایش ایزد باران است. ستاره عطارد تیر نامیده می‌شود و نیز تیری که در کمان نهند و بجهانند. ایرانیان باستان هنگام خشکسالی در این روز آیین ویژه‌ای برگزار می‌کردند و برای خواهش باران و پیروزی تیر ایزد بر دیو خشکسالی(اپوش) به در و دشت می‌رفتند و تیریشت می‌خواندند.
بخشی از یشت‌های اوستا درباره‌ی این ایزد است. تیر نام ستاره‌ای است كه امروزه آن را «شعرای یمانی» یا به لاتین «سیریوس» (Silius) می‌نامیم.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
ای نگار تیر بالا روز تیر
خیز و جام باده ده بر لحن زیر
عاشقی در پرده‌ی عشاق گوی
راه‌های طبع خواه دل‌پذیر
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
کودک به تیراندازی و نبرد و سواری آموختن فرست.
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
بفرمای بر کودکان روز (تیر) /نبرد و سواری و پرتاب
