سالروز درگذشت دکتر آذر اندامی؛ نخستین سازنده واکسن وبا در ایران

امروز پیروز و فرخ وهمن امشاسپند و شهریورماه، نبُر، روز پرهیز از خوردن گوشت، دوم شهریورماه سال 3759 زرتشتی، پنجشنبه 28 اَمُردادماه 1400 خورشیدی، اَمُرداد نماد جاودانگی و بی‌مرگی، 19 آگوست 2021 میلادی

۲8 امردادماه ۱۳۶۳ خورشیدی، دکتر آذر اندامی، پزشک و باکتری‌شناس برجسته، از پژوهشگران انستیتو پاستور ایران، کاشف واکسن «وبای التور»، در پی تومور مغزی در 58 سالگی جان خود را از دست داد و نامش برای همیشه در تاریخ جهان بر سیاره زهره جاویدان ماند. دکتر آذر اندامی، نخستین و تنها بانوی ایرانی است که نام او به شوند پژوهش‌های علمی‌اش بر یکی از حفره‌های کُره‌ی زهره گذاشته شده است.

آذر اندامی، این پژوهشگر تاثیرگذار و تلاشگر، باکتری‌شناسی نامدار و از پژوهشگران انستیتو پاستور ایران به شمار می‌رود. دکتر آذر اندامی، خدماتی ماندگار در تاریخ بهداشت و انستیتو پاستور ایران بر جای گذاشته است. درسال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۵ خورشیدی بیماری شبه‌وبای التور در ایران و بسیاری دیگر از کشورها فراگیر شد. التور به عنوان یک بیماری حاد اسهالی، عامل آن میکروب وبا است. در آن شرایط هولناک تنها راه پیشگیری، تزریق واکسن وبا پیش از دچار شدن به بیماری بود و در آن زمان تنها مرکز تهیه واکسن در ایران انستیتو پاستور بود که تمام امکانات آن در اختیار آزمایشگاه میکروب‌شناسی قرار گرفت و کارکنان مرکز با ریاست آذر اندامی آغاز به کار کردند. سرانجام وی توانست واکسن «وبای التور» را بسازد و از بروز رویدادهای هولناک و دردآور جلوگیری کند و جان هزاران تَن را در ایران و دیگر کشورهای همسایه نجات دهد. این واکسن به کشورهای همسایه هم فرستاده شد و افتخاری بود که برای کوشش‌های شبانه‌روزی این پزشک وارسته به ایران رسید. به شوند خدمات بی‌مانند این بانوی پژوهشگر، وی به معاونت بخش میکروب‌شناسی و سپس به ریاست بخش وبا و دیفتری رسید و به پاس کارها و تلاش شبانه‌روزی‌اش، نشان علمی به او اعطا شد. هم‌اکنون بخش واکسن‌های باکتریال انستیتو پاستور ایران، به نام دکتر آذر اندامی است. پس از درگذشت این بانوی پژوهشگر، دخترش آذرمیدخت با کوشش و تلاش فراوان توانست نام مادرش را به انجمن بین‌المللی نجوم برای ثبت در سیاره‌ زهره پیشنهاد کند و این انجمن نیز به ‌پاس کارهای علمی اندامی آن را پذیرفت و وی نخستین زن ایرانی بود که نامش برای همیشه بر سیاره‌ زهره ثبت شد. بدین ترتیب به شوند خدمات بی‌مانند و پژوهش‌های علمی و انسانی‌ این بانوی نامی ایرانی در سال ۱۹۹۲ میلادی اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی (IAU) حفره‌ای به قطر ۳۰ کیلومتر در طول جغرافیایی ۲۶ درجه و ۵۵ دقیقه و عرض جغرافیایی ۱۷ درجه و ۴۵ دقیقه با قله‌ای مرکزی را در جنوب سیاره زهره را به نام آذر اندامی نامگذاری کرد. همچنین با تصویب شورای شهر رشت، یک خیابان سی و دو متری به نام این بانوی فرهیخته آراسته شده است.
آذر اندامی در سال ۱۳۰۵ در محله ساغریسازان رشت زاده شد. او فرزند چهارم و تنها دختر خانواده بود. مقطع ابتدایی را در دبستان بانوان رشت با یک سال جهش تحصیلی به پایان برد. پس از گرفتن مدرک پایان سال نهم تحصیلات عمومی (مدرک سیکل) از دبیرستان فروغ (۱۷ شهریور) رشت، پدرش با اینکه فردی روشنفکر بود از ادامه تحصیل او جلوگیری کرد و وی را به دانشسرای مقدماتی رشت فرستاد.
در سال ۱۳۲۴ از دانشسرا فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۳۲۵ به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و آموزگار شد. در سال ۱۳۲۹ و در حین کار دیپلم طبیعی را با آزمون متفرقه دریافت کرد. در سال ۱۳۳۱ با شرکت در کنکور دانشگاه تهران در رشته پزشکی این دانشگاه پذیرفته شد. در سال ۱۳۳۷ موفق به دریافت گواهینامه دکترای پزشکی شد و دوره تخصصی زنان و زایمان را گذراند. پس از پایان دوره تخصصی به وزارت بهداری آن زمان منتقل شد و سرانجام به کار در انستیتو پاستور پرداخت. پس از گذشت مدتی، با بهره‌گیری از بورس انستیتو پاستور، به پاریس سفر کرد و در سال ۱۳۴۶ گواهینامه میکروب‌شناسی را دریافت کرد. ایشان پس از کسب گواهینامه میکروب‌شناسی به ایران بازگشت و دوره تخصصی آزمایشگاه بالینی را در دانشگاه تهران گذراند. اندامی در ۱۳۵۷خورشیدی بازنشسته و پس از بازنشستگی مسوول آزمایشگاه بیمارستان باهر شد و همچنین مدتی نیز در مطب همسر خود به مداوای بیماران زنان و زایمان پرداخت. در همین سال‌ها بود که کم‌کم متوجه وجود تومور مغزی در وجودشان شد. بیماری تا آن جا پیشرفت کرده بود که بانو آذر اندامی یک روز در مطب، هنگام معاینه یک بیمار تعادل خود را از دست داده و به زمین افتاد. سرانجام این پژوهشگر تاثیرگذار و تلاشگر در ۲8 امردادماه ۱۳۶۳ خورشیدی به دلیل آمبولی ریه ناشی از تومور مغزی جان خود را از دست داد و نامش برای همیشه در تاریخ ایران و برای همیشه بر سیاره زهره جاویدان ماند. آرامگاه وی در قطعه ۱۸ ردیف ۳۶ شماره ۶ در بهشت زهرا تهران است و بر سنگ آن نوشته شد:
راهش در این سرا دانش و مهر و نیکی
جایش در آن سرا فردوس برین جاودانه

وهمن امشاسپند دومین روز از هر ماه سی روزه‌ در گاهشمار زرتشتی است. واژه‌ی وهمن دو بخشی است یعنی «وهو» به چم نیک و خوب و «منه» از بن «من» بمعنای اندیشیدن شناختن و فهمیدن است هر دو بخش یعنی اندیشه نیک است بهمن از فروزه‌های اهورا مزدا است در جهان مینوی نماینده‌ی اندیشه نیک. بهمن در اوستا وهومنه خوانده می‌شود.

*«من» در ادب پارسی به چم منش و روان و دل به كار مى رود.

استاد فرزانه فردوسی بزرگ می‌سراید:

سرش سبز بادا ، منش ارجمند

منش بر گذشته ز چرخ بلند

نخستین آفریده‌ی اهورامزد هست و یكی از مهین ایزدان مزدیسنای هست .

در جهان مینویی نماد پاكى اندیشه و خرد و دانایی خداوندگار هست.

آدمی را به خرد و اندیشه كردن و دانایی بهره مى‌بخشد و آدمی را به پروردگار هستی نزدیک مى‌سازد .

وهمن همان بزرگ امشاسپند و ایزد بزرگ هست كه در خواب روان اشو زرتشت سپنتمان را به پیشگاه اهورامزدا رهنمون كرد .

ایزد وهومنه به آدمی سخن نیک و گفتار برتر آموزش مى‌دهد و آدمی را از ژاژگویی و هرزه‌گویی باز مى‌دارد.

اندیشه‌ی نیک و منش نیک اهورایی و نخستین امشاسپند و پرستار جانوران هست . نخستین روز نبر در ماه زرتشتی هست و در این روز خوردن گوشت پرهیز مى‌دارند . با ایزد ماه ، گوش، و رام روز هم كار هستند.

اندیشه‌ی نیک، اندیشه‌ای است که مردمان سراسر جهان را به‌سوی اشا سو می‌دهد و اندیشه بد اندیشه‌ای است که مردمان را به فریب و کژ راهی انداخته و آنها را از اشا دور می‌سازد. در گات‌ها سناریوی آزاد اندیشی و دموکراسی اجتماعی به‌روشنی به‌چشم می‌خورد. وهومن به اندازه‌ای در آیین مزدیسنی مهم است که گفته می‌شود آن زندگی بهترین زندگی به‌شمار می‌آید و تنها از راه اشا می‌توان به آن رسید. واژه‌ی وهومن در گات‌ها ۱۲۷ بار آمده است.

زرتشت با نیروی خرد و بکارگیری اندیشه‌ی نیک به شناخت خداوند دست یافت‌. اندیشه نیک یا خرد مقدس یا بهمن نمادی از گوهر خرد اهورا مزدا است که خود سرچشمه خرد است.