ویرانی هر پل کهن، جدایی است میان ما و گذشته؛ و نیز از دست رفتن پاره‌ای از هویت ما. ناخوشایندتر از این رویداد، رها کردن پل‌هاست. این کار بی‌اعتنایی به پیشینه‌ی تاریخی و هویتی ماست و نادیده گرفتن رنج پیشینیانی که برای برخورداری از زندگی بهتر و آسوده‌تر، رنج بُرده‌اند، کوشیده‌اند، و میراث خود را برای آیندگان گذاشته‌اند. نادیده گرفتن پل‌ها و سازه‌هایی از این دست و رها‌کردن آن‌ها به دست بادها و آب‌های ویرانگر، چشم فرو بستن به آن کوشش‌های نیاکانی است. مانند آنچه بر سر «پل جاجرود» آورده شده است و سال‌ها و دهه‌هاست زخم‌های پیکرش را تاب می‌آورد.
در استان تهران چند پُل کهن می‌شناسیم. یکی از دیرینه‌ترین آن‌ها پُل جاجرود است. این پل را بر روی رودخانه‌ی جاجرود ساخته‌اند. تا نیمه‌ی نخست دهه‌ی چهل خورشیدی، تهرانی‌ها برای رفتن به دماوند و مازندران ناگزیر بودند از روی همین پل بگذرند؛ سازه‌ای استوار و پابرجا بود و دهه‌ها و سده‌ها دوام آورده بود و مردم نیز با گذر از روی آن، راه خود را به سوی شمال کشور کوتاه می‌کردند، اما داستان به همین‌گونه ادامه نیافت و پل جاجرود با ندانم‌کاری و بی‌مسوولیتی آن‌هایی که باید از آن نگه‌داری می‌کردند، رو به‌ویرانی گذاشت و روزگارش بد و بدتر شد. این سازه در 10 کیلومتری شمال خاوری تهران در بخش باختری روستایی به نام سعیدآباد پی‌افکنده شده است.
باستان‌شناسان با بررسی شیوه‌ی ساخت پل جاجرود و مصالحی که در آن به کار رفته است، شالوده‌ی آن را بنیان گرفته در سده‌ی ششم مهی و به روزگار چیرگی سلجوقیان بر ایران می‌دانند. با این‌همه، در زمان پادشاهان صفوی پل جاجرود مرمت شد و رنگ‌وروی دیگری گرفت. از این رو گاه آن را «پل شاه عباسی» نیز می‌نامند.
زمان گذشت و گذشت تا آنکه بر اثر استفاده‌ی فراوان و آمد‌وشد هر روز مردم، سازه‌ی پل آسیب‌ها دید و نیاز به مرمت پایه‌ای و اساسی پیدا کرد. این کار در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار و به دستور او انجام گرفت. کسی که سرپرستی بازسازی، یا بهتر بگوییم: نوسازی پل را بردوش گرفت یکی از فراش خلوت‌های دربار، به نام میرزا‌بیک نوری بود. ناصرالدین‌شاه 24 تومان در اختیار او گذاشت و نوری با همین پول، پل جاجرود را کم‌وبیش نوسازی کرد. اکنون با 24 تومان از روی پل هم نمی‌توان رد شد!
ویرانی‌های پل جاجرود
در دوم دی‌ماه 1397 خورشیدی، خبری درباره‌ی پل جاجرود پخش شد که به‌راستی شگفت‌آور بود. در این روز گزارش خبرگزاری‌ها درباره‌ی دزدیده شدن پایه‌های سنگی پل بود! این خبر، شگفت‌ترین دزدی‌ای بود که می‌شد درباره‌ی سازه‌ای مانند پل شنید. پایه‌های پل به چه درد دزدان می‌خورد؟ با آن چه‌کار می‌خواستند بکنند؟ هیچ کس نمی توانست دلیل این دزدی را بفهمد و سرانجام نیز سبب این دست‌یازی روشن نشد.
در همان زمان از تَرک‌های بسیار پل جاجرود خبرهایی می‌رسید (گزارش خبرگزاری ایرنا)، و نیز رفت‌وآمد پیوسته‌ی خودروهای سنگین از روی این پل تاریخی. هنگامی که گزارشگران از بخشدار جاجرود درباره‌ی این آسیب‌ها و سبب جلوگیری نکردن از آن پرسیده بودند، او چنین پاسخ داده بود: «نامه‌نگاری‌ها و پیگیری‌ها انجام شده. از دو سال گذشته مشکلات پل را به سازمان میراث فرهنگی گزارش دادیم. بر اساس اعلام این سازمان، آن‌ها بودجه‌ای برای بازسازی پل ندارند»! (گزارش ایرنا، 2 دی 1397). شگفت نیست که میراث فرهنگی کشور بودجه‌ای برای بازسازی و نگه‌داری یکی از آثار ثبت ملی شده‌ی کشورمان نداشته است؟
در 30 شهریورماه 1399 خورشیدی، خبر رسید که پل کهن جاجرود «جای منقل‌های کباب شده است»! (گزارش ایسنا). پیرامون و زیر پل نیز پناهگاه دل‌خواهی برای معتادان و ولگردان است و آکنده از سرنگ و بسته‌های سیگار و فندک و کپسول‌های گاز مصرف شده و همه جور زباله‌های خانگی (گزارش خبرگزاری مهر). هر چند روزی هم معتادان و ولگردان کنار دیوارهای پل آتش روشن می‌کنند و دیوارهای سازه را سیاه می‌سازند.
ویرانی‌های پل جاجرود همچنان ادامه داشت. در اردیبهشت ماه امسال، بخش جنوب باختری پل بر اثر مرمت نشدن و بارش‌های فصلی، فرو ریخت. در همان زمان خبرگزاری‌ها نوشتند: «اکنون فریاد بلند این پل کهن از رنج تدریجی بلند است و گویی به گوش هیچ یک از مسوولان نمی‌رسد» (گزارش خبرگزاری مهر). آری ما با برخی از آثار تاریخی‌مان چنین می‌کنیم!!!
در اردیبهشت‌ماه 1399 خورشیدی، رییس اداره‌ی میراث فرهنگی شهرستان پردیس نوید مرمت و بازسازی پل جاجرود را می‌داد (خبرگزاری تسنیم). اما آگاهان می‌نوشتند که مرمت‌های غیر اصولی، در گذشته‌های دور و نزدیک، ساختار نخستین پل را دگرگون کرده است. مرمت‌گران بدون توجه به ویژگی‌های سازه‌ای پل، دست به مرمت زده‌اند و به جای بازسازی، ناخواسته در ویرانی بیشتر آن دست داشته‌اند. نمی‌دانیم اکنون این پل تاریخی چه حال و روزی دارد و آیا مرمت‌های وعده داده شده انجام گرفته است، یا نه.
چند ویژگی پل تاریخی جاجرود
بیشترین مصالحی که در ساخت این پل کهن به‌کار رفته سنگ‌های کف رودخانه‌ی جاجرود است. از ملات خاک، گچ سنتی و ساروج نیز استفاده کرده‌اند تا چنین سازه‌ای برپا شود. پل جاجرود دو دهانه دارد. دهانه‌ی بزرگ‌تر 12 متری است و از پهنایی هفت‌متری برخوردار است. دو دهانه‌ی کوچک نیز که در دو سوی باختر و خاور پل دیده می‌شوند، هر کدام پنج‌متر درازا و چهار متر پهنا دارند. این را نیز بگوییم که اسکلت پل در همه‌جا یک گونه نیست؛ بدان سبب که در دوره‌های تاریخی در سازه‌ی آن دست برده‌اند و دگرگونی‌های بسیاری در آن پدید آورده‌اند. پایه‌های پل چند ضلعی است و از هر سوی بیش از یک‌متر بیرون‌زدگی دارد.
در گذشته، سطح رودخانه‌ی جاجرود بالا بود و آب‌های خروشان با فشار بسیار از دهانه‌های پل می‌گذشت و زیبایی دل‌انگیزی داشت. با ساخت سد لتیان در سال 1346 خورشیدی، حجم آب دهانه‌های پل کاستی بسیار گرفت و دو دهانه‌ی کوچک آن خشکید و جایی برای گذر مردم شد.
پل جاجرود در امردادماه 1382 خورشیدی، با شماره‌ی 9492 ثبت ملی شد. با این همه در گزارش دی‌ماه 1397 خبرگزاری ایرنا چنین یادآوری شده که از آغاز تا پایان پل تابلویی برای شناساندن این اثر تاریخی، از سوی میراث فرهنگی تهران نصب نشده است!
*با بهره‌جویی از: جستار تارنمای «مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» از ناصر پازوکی؛ و گزارش «خبرگزاری مهر».
