شیوه ساخت آب‌انبارهای ایران، این بناها را به جاذبه‌های گردشگری استان‌هایی تبدیل کرده است که که از تعداد بسیاری آب‌انبار برخوردارند.
قزوین از جمله شهرهایی است که به علت دارا بودن ده‌ها بنای آب‌انبار، به شهر آب‌انبارها شهرت یافته و هم‌اکنون نیز به علت شیوه ساخت بی‌مانند آب‌انبارها در قزوین، این بناها یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این استان به‌شمار می‌روند.
ساخت و وقف بیش از 130 بناى شکوهمند و پرهزینه براى انباشت و ذخیره آب در شهرى که از دیرباز به کم‌آبى شهرت داشته، افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگى و ده‌ها آبگیر کاروانسراهاى شهرى براى استفاده مسافران، قزوین را امروزه به شهر آب‌انبارها معروف کرده است.
معمارى شگفت‌انگیز آب انبارهاى قزوین که هر یک پلانى جداگانه و متفاوت دارند، از تزیینات هنرى چشمگیرى برخوردارند، و این مهم آب‌انبارها را به مهم‌ترین جاذبه‌هاى گردشگرى شهر قزوین تبدیل کرده است.
اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین با همکاری موسسه طبیعت تهران، به منظور معرفی جاذبه‌های گردشگری شهر قزوین و نهادینه کردن جایگاه این شهر در فهرست شهرهای پر گردشگر ایران، به‌تازگی اقدام به گرد‌آوری مدیران آژانس‌های گردشگری در این شهر کرد تا با معرفی جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی شهر قزوین به آژانس‌داران، تمامی قابلیت‌های این شهر را در جذب گردشگر شکوفا کند.
مسوولان میراث فرهنگی در تور دوروزه‌‌ای، توانستند برگی از دفتر گردشگری این استان را برای آژانس‌داران گشوده و برخی از جذابیت‌های اکوتوریستی و میراث فرهنگی این استان را به آنها معرفی کنند.
آب‌انبارهای این شهر که مهم‌ترین بناهای تاریخی قزوین به‌شمار می‌روند، از جذاب‌ترین بناهای تاریخی استان قزوین به شمار آمده و به باور بسیاری از آژانس‌داران کنونی در تور یاد شده، به تنهایی می‌توانند، گردشگری قزوین را رونق بخشند.
علت ساخت آب انبارهای قزوین
گوناگونی آب‌وهوایی و قابلیت‌هاى آبى و خاکى استان، امکان کاشت انواع محصولات گرمسیرى و سردسیرى را فراهم کرده است.
سابقه سکونت‌گزینى و تمدن 9 هزار ساله و آثار باستانى و تاریخى چشمگیرى در قزوین بوجود آورده است.ک مبود آب در قزوین سابقه طولانى دارد و حتا ناصرخسرو در سفرنامه خود به آن اشاره کرده است.
از سده‌ی پنجم هجرى، افراد نیکوکار براى رفع کم آبى شهر اقدام به حفر قنات کردند، اما چون باز هم در تابستان کم آبى به وجود مى‌آمد، مردم ثروتمند و نیکوکار در محله‌های گوناگون به ساخت آب انبار پرداختند.
ساخت آب‌انبارهاى پرشمار در این شهر، باعث شد همانطور که یزد به عنوان شهر بادگیرها معروف شد، قزوین نیز به عنوان شهر آب انبارها در اذهان مردم ایران شکل گیرد.
آب انبار مسجد جامع، کهن‌ترین آب انبار قزوین است که در شمال جلوخان این مسجد قرار دارد. این آب‌انبار در سال 1093 قمرى توسط على‌خان یکى از امیران شاه سلیمان صفوى ساخته شد.
مخزن آبگیر آن گنجایش هزار و 800 مترمکعب آب دارد و با شیوه دو تویزه آجرى و سه گنبد پوشش یافته و پلکانى جداگانه براى لایروبى دارد.
اتصال به شبکه اگوى شهرى، کتیبه مرمرین به خط نستعلیق ممتاز، راه شیر چهل پله‌اى و کف سازى آجرى با عایق‌بندى از ویژگى‌هاى این آب‌انبار به شمار مى‌رود.
اما در میان آب‌انبارهای شهر قزوین، آب انباری تک گنبدی وجود دارد که از زیباترین بناهای این شهر به‌شمار رفته و ساخت آن در نوع خود بی‌مانند است.
آب‌انبار سردار بزرگ، از مهم‌ترین آثار تاریخى شهر قزوین شمرده مى‌شود.
این بنا به وسیله حسین و حسن خان سردار از امرای فتحعلی‌خان قاجار، در کم آب‌ترین محله شهر، ساخته شده و بزرگ‌ترین آب انبار تک گنبدى ایران شناخته مى‌شود.
ظرفیت نمادین آبگیر و گنبد فیروزه‌اى کوچکى که بر فراز گنبد بزرگ آجرى واقع شده و گنبد مسجد سردار را به یاد مى آورد از ویژگى‌هاى دیگر این بناست.
گنبد باشکوه آب‌انبارسردار آجرى است که در بالاترین قسمت آن بادگیرى قرار گرفته و بلندای بلندترین نقطه آن تا کف آب انبار حدود 5/28 متر است. حجم مخزن این آب انبار سه هزار و 600 متر مکعب است.
این آب‌انبار دارای سردری بلند با قوس جناغی است، راه شیر آب‌انبار 50 پله سنگی دارد و برای دسترسی به آب باید دوازده و نیم متر پایین رفت.
مصالح به‌کار رفته در جرزهای آن، شفته، آهک‌باروکش ساروج و قطر آنها در حدود سه متر است.
خلیلی، از کارشناسان مرکز اطلاع رسانی گردشگری استان قزوین و راهنمای تور آژانس‌داران، در ارتباط با ساخت گنبد این آب‌انبار می‌گوید: «در تاریخ آمده است که وقتی معمار آب‌انبار دیواره‌های آن را ساخت، در حدود 6 ماه ناپدید شد و هچ کس نتوانست نشانی از وی بیابد.»
وی افزود: «معمار پس از 6 ماه بازگشت و گفت که باید پس از گودبرداری منتظر می‌ماندیم تا کف آب‌انبار خشک شود و در مدت یاد شده، با خشک شدن کف آب‌انبار، سطح کنده شده کف آب‌انبار بیش از یک متر نشست کرده بود.»
راهنمای تور گفت: «معمار برای ساختن گنبد نمی‌توانست داربستی در آب‌انبار بزند بنابراین بانیان آب‌انبار تصمیم گرفتند داخل آب‌انبار ساخته شده را با کاه فشرده شده پر کنند و میان کاه‌ها سکه‌های طلایی ریختند.»
وی افزود: «پس از ساخته شدن گنبد، مردم برای خالی کردن کاه‌ها بسیج شدند و سکه‌هایی که در میان کاه‌ها می‌یافتند مزد روزانه آنان را تامین می‌کرد و اینگونه آب‌انبار ساخته شد.»
آب‌انبارهاى حاج کاظم، سردار کوچک، مولاوردیخانى، آقا حکیم، زنانه بازار و… نیز جزو مجموعه آثار تاریخى ارزشمند شهر قزوین هستند که هر یک داراى ویژگى‌ها و جذابیت‌هاى فراوانى براى جذب گردشگران هستند.
از مهم‌ترین آب انبارهاى دیگر شهر مى‌توان به آب انبار مسجد جامع عتیق، آب‌انبار زنانه بازار قاجارى با گنجایش دو هزار و 350 متر مکعب، آب انبار کوچک سردار قاجارى، آب انبار حاج کاظم قاجارى، آب انبار حکیم قاجارى، آب انبار آقا قاجاری، آب انبار مولاوردیخانى با سردرى داراى تزئینات کاشى و کتیبه سنگى اشاره کرد.
-
این نوشتار در شماره 143 امرداد در تاریخ 12 شهریور 1385 به چاپ رسیده‌بود.
