امروز پیروز و فرخ روز باد و مهرماه، 22 مهرماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، آدینه 16 مهرماه ۱۴۰۰ خورشیدی، هشتم اکتبر ۲۰۲۱ میلادی
ایرج افشاریزدی، پژوهشگر شناخته شده فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی، ایرانشناس، کتابشناس، نسخهپژوه، نویسنده و استاد دانشگاه ایرانی، ۱۶ مهر ۱۳۰۴ در تهران به جهان چشم گشود. وی پایهگذار کتابخانهی مرکزی دانشگاه تهران و نامور به «پدر کتابشناسی ایران» است.
ایرج افشار است، بزرگمردی که سهم بسزایی در نسخهپژوهی، کتابداری و کتابشناسی تاریخ معاصر ایران دارد و بیتردید هركه بخواهد در این زمینه كاری انجام دهد ناگزير است تا از اين آثار بهره جويد و اين خود بهترين راه برای زنده نگاه داشتن ياد آن دانشمند است. بیگمان میتوان ایرج افشار را پرکارترین نویسنده در زمنیهی فرهنگ و ایرانشناسی دانست. او را باید شاخصترین کتابدار تاریخ معاصر ایران نام نهاد که چندسالی هم ریاست کتابخانه مركزی دانشگاه تهران را بر دوش داشت. افشار پیشینهی تدریس در دانشگاههای داخل و خارج کشور از جمله: دانشگاه برن (سوئیس)، دانشگاه ساپورو (ژاپن) و دانشگاه تهران را داشت. ایرج افشار نزدیک به ۶۵ سال کوششهای پژوهشی بیش از ۳۰۰ کتاب و ۳۰۰۰ نوشتار در زمینههای کتابشناسی، کتابداری، تاریخ، جغرافیا، جغرافیای تاریخی، فرهنگ مردم و موضوعهای دیگر تالیف، تصنیف و تصحیح کردهاست. کتابخانهی بزرگ و گرانبهای ایرج افشار در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی نگهداری میشود. پدرش دکتر محمود افشار از چهرههای شناخته شده زمانه خود بود. آموزش ابتدایی را سال ۱۳۱۲ در دبستان زرتشتیان آغاز کرد و پس از آن در مدرسه شاهپور تجریش و دبیرستان فیروز بهرام، دبیرستان زرتشتیان، تحصیلات متوسطه را ادامه داد و با پایان این دوره در سال ۱۳۲۴ وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۲۸ تحصیلاتش را با گرایش قضایی به پایان برد. پدر ایرج در دههی نخست ۱۳۰۰ خورشیدی مجلهای به نام آینده را تهیه و منتشر میکرد و کنشگر فرهنگی و مدنی بود. از این رو، ایرج، از همان بدو کودکی با بزرگانی که به خانه آنها رفت و آمد داشتند آشنا بود، وی زبان انگلیسی و فرانسه را خوب میدانست و ۱۰ سال کتابدار دانشکده حقوق بود و سپس رییس کتابخانه دانشسرای عالی شد. یک سال نیز ریاست کتابخانه ملی را بر دوش داشت و چهار سال هم رییس اداره کل انتشارات دانشگاه بود. وی هموند انجمن ایرانشناسی، هموند هیات انتخاب کتاب، عضو کمیته جایزه کتاب سال، هموند انجمن کتابداران ایران و هموند هیات اجرایی انجمن تاریخ بود و همچنین از هموندان شورای عالی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بهشمار میرفت. او سردبیری یکی از مهمترین نشریات حوزه کتاب و نشر باعنوان راهنمای کتاب را برای نزدیک به دو دهه بر دوش داشت و نیز همچنین نشریه فرهنگ ایران زمین و آینده و چند نشریه دیگر را سردبیری کرد. وی بهدعوت دانشگاه هاروارد آمریکا یک سال در آن کشور مقیم بود و بهکار مرتبکردن کتابهای السنه شرقی آن دانشگاه اشتغال داشت و همچنین برای امور مربوط بهکتاب و کتابداری، به کشورهای مختلف سفر کرد. از جمله کتابهای او میتوان به پژوهشهای ایرانشناسی نامواره دکتر محمود افشار، دفتر تاریخ، ریاض الفردوس خانی، فرهنگ ایران زمین در ۳۰ جلد، نامههای تهران شامل ۱۵۴ نامه از رجال دوران به سید حسن تقیزاده و گلگشت در وطن اشاره کرد.
ایرج افشار در ۸۵ سالگی درگذشت و پیش از درگذشت، کتابخانه شخصیاش را بهمرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی پیشکش کرد. در این مرکز گروهی از دوستان و شاگردان و دو فرزندش، جایزهای را بهنام و یاد او ترتیب دادند که قرار شد هرساله در زادروزش به بهترین پایاننامه در زمینه کتابداری پیشکش شود.
«باد»، نام بیستودومین روز ماه در گاهشمار زرتشتی است. باد، به چم هوا است. در فرهنگ زرتشتی هوا از چهار آخشیج ستودنی و سپندینه مانند آب و آتش و خاک است. در فرهنگ ایران پاک نگهداشتن چهار آخشیج خویشکاری هر انسان است.
چون بادروز، روز نشاط آمد ای نگار
شادی فزای هین و بده باده و بیار
در اوستا ایزد وَیو (باد) همراه و همکار ایزدان آب و آتش و خاک است. ایزد وَیو (ایزد «باد» یا «هوا») همواره با ایزد رام آمده است. در اوستای سیروزه آمده: «…یاری باد به همه رزم و کارزار برساد. هر که را باد پشتیبان است پیروزی همیشه با اوست.
ایزد وَیو یا ایزد باد همواره با ایزد رام آمده است. نماد این روز در دین زرتشتی گل « بادرنگ بویه» است.” وای یا وایو ”باد” چهرهای دوگانه دارد، خوب وبد زیرا باد از هر دو جهان نیک وبد میگذرد. او نیکوکار است ودر عینحال میتواند با نیروی ویرانگر خود همهچیز و همه کس را نابود سازد.
در ادبیات پهلوی دارای دو نیمهی بد و خوب است که در اوستا نیمهی نیک او که دشمن دیوان است ستوده شده. ایزد وایو در یشت پانزدهم اوستا به عنوان ایزدی مهم مورد ستایش قرار گرفته و این ستایش تا دوران اشکانی و ساسانی ادامه داشتهاست. در فرهنگ ایران قدیم ایزد یا الههٔ باد است.
این خداوندگار نه تنها برای تمام موجودات زنده روح حیات بوده بلکه روح دنیا و گیتی نیز محسوب می شده است. وایو همچنین هوایی است که در آن تمام موجودات زنده در هنگام مرگ نابود می شوند.
ایزد باد در اوستا چنین گزارش شده: جوینده، نیکكردار، چیرهشونده، پسرونده، پیشرونده، پایندهفر، سختترین، قویترین، شكستدهنده، موجریزنده، زبانهكشنده و ….
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
چون بادروز، روز نشاط آمد ای نگار
شادی فزای هین و بده باده و بیار
باده است شادی دل پیوسته باده خور
بیباده هر چه بینی باد هوا شمار
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
در بخش (نیایش خواندن سرود و ادعیه) از بر کن و به کار نو مَپیوند
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
وگر با شدت کار، با داوران / در این روز رو، تا شوی کامران
سزد روز (باد) ار درنگی شوی / نپیوندی امروز کار از نوی
