امروز مهر ایزد و آبان‌ماه، ۱6 آبان‌ماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، دوشنبه 10 آبان‌ماه ۱۴۰۰ خورشیدی، یکم نوامبر ۲۰۲۱ میلاد
1443 سال پیش، یکم نوامبر سال ۵۷۸ میلادی دو سپهبد ایرانی با شکست دادن سپاهیان روم شرقی «آمد Aamed = دیاربکر» را پس گرفتند.
این دو سپهبد ایرانی، «تَهم خسرو» (خسرو نیرومند) سپهدار ارتش ساسانی در جنگ‌‌های ایرانی و رومی سده ششم میلادی مورد احترام در میان پارسیان و یکی از سپهداران گرانمایه‌ی ارتش خسرو یکم – خسرو انوشیروان دادگر، به همراهی سپهدار «آذرمان» پس از شکست سپاهیان روم شرقی، به پیشروی خود در جهت شمال‌غربی ادامه دادند. تیبریوس دوم که تازه امپراتور روم شرقی (قسطنطنیه) شده بود وقتی که چنین دید درخواست ترک دشمنی کرد و حاضر به پرداخت غرامت شد.
خسروانوشیروان، بیست‌ودومین شهریار ساسانی، با وجود پیرسالی خود هدایت نیروها را در آن جنگ بر دوش داشت. ژوستین دوم امپراتور قبلی روم شرقی در پی شکست نظامی پُر کشته از ارتش ایران دچار اندوه و افسردگی شده و کنار رفته بود.
دیاربکر یا آمِد شهری در جنوب‌شرقی کشور ترکیه و مرکز استان دیاربکر این کشور است. شهر دیاربکر دارای برج و باروی تاریخی استواری است که مربوط به دوره امپراتوری روم شرقی است که در زمان‌های دیرین به عنوان پادگان لشکریان عثمانی برای نبرد با لشکر ایران به کار می‌رفته است.
در فرهنگ‌های فارسی مهر را ایزدی نشان بر مهر و دوستی و خرد در کارهای مینوی و معنوی دانسته‌اند که در ماه مهر (ماه هفتم از سال خورشیدی) و روز مهر (روز شانزدهم هر ماه) بدو پیوند یافته است و شمارآفریدگان از نیکی و بدی به دست اوست..مهر که در اوستا « میثرَ» خوانده می‌شود، از ایزدان بزرگ پیش از زرتشت است که ایزد فروغ و روشنایی خوانده می‌شود. ایزد مهر نگهبان مهر، محبت، دوستی و عشق، تدبیر برای یافتن دارایی و خواسته‌ها است. مهر به دیگر چم (:معنی) گردونه آفتاب یا خورشید است.
مهر ایزد موکل بر فعالیت‌های است که دو طرف دعوا دارند. هر کجا دو طرف دعوا باشد ایزد مهر به دادگستری، دوستی، قول و قرار، پیمان حاضر است.
مهر یکی از برجسته‌ترین ایزدان در دین زرتشتی است. یکی از سه ایزدانی است که نامش در دوازده ماه سال آمده است. یکی از طولانی‌ترین یشت‌ها به مهریشت ویژه شده است.
فردوسی می‌سراید:
«دو مهر است با من که چو آفتاب / بتابد شب تیره چو بیند آفتاب».
ایزد مهر نماد عشق و زندگی است و به زندگی خانوادگی گرمی می‌دهد. مهر نام آتشکده‌ای نیز بوده است.
فردوسی پیرامون آن می‌سراید:
«چو آذرگشسب و چو خوراد و مهر / فروزان به کردار گردان سپهر»
نماد این روز در دین زرتشتی گل «همیشه بشکفته» است.
