چنین روزی نبرد انگلیس با ایران برسر سرنوشت هرات

امروز فروردین ایزد و آبان‌ماه، ۱9 آبان‌ماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، پنجشنبه 13 آبان‌ماه ۱۴۰۰ خورشیدی، چهارم نوامبر  ۲۰۲۱ میلاد

165 سال پیش، سال ۱۸۵۶ میلادی، دولت وقت لندن به دنبال اعلان جنگ به ایران  نیروی نظامی و کشتی توپدار از هند به ایران فرستاد و سرنوشت جدایی هرات از ایران را رقم زد.

جدایی هرات از ایران یکی از مهمترین رخدادهای تاریخ ایران و افغانستان به شمار می‌رود. در دوره قاجاریه پافشاری ایران بر داشتن هرات مورد اعتراض و یورش انگلیس قرار گرفت در پی این تهدید ناصرالدین سلطان قاجار دچار واهمه شد و مذاکرات صلح با این کشور را آغاز کرد که نتیجه این مذاکرات به پیمان  پاریس و جدایی هرات از ایران انجامید. اخطارهای دیپلماتیک دولت وقت لندن به ایران مبنی بر این که ایران بپذیرد از هرات و غرب افغانستان بگذرد، از آنجا بیرون رود و هرات افغانستان را واگذار کند، مورد بی‌اعتنایی تهران قرارگرفته بود. دولت لندن که هندوستان را از آنِ خود کرده بود، به دنبال دادن اعلان جنگ به ایران، از هند نیروی نظامی و کشتی توپدار روانه ایران کرد. این نیرو در دو گروه به بوشهر، خارک و خرمشهر رسیدند. ناوهای انگلستان پس از رسیدن به آب‌های بوشهر، پس از یک گلوله‌باران شدید گام بر خاک ایران در ساحل بوشهر گذاردند و نبرد خیابانی آغاز شد. در نبرد خیابانی که ۴۵ روز به درازا انجامید، بیشتر مردم شهر و کرانه‌ی بوشهر در برابر یورش ایستادند و با پدافند پایداری کردند.
سرانجام، 23 ژانویه سال 1857 نیروهای فرستاده شده از انگلستان به ریاست « جیمز اوت‌رام James Outram» پس از شش هفته و 3 روز نبرد خیابانی، بندر بوشهر و کرانه‌ی آن را به دست آوردند تا دولت وقت تهران وادار به چشم‌پوشی و دل فروبستن از شهر هرات و غرب افغانستان امروز شود كه از زمان ایجادِ كشور ایران به دست كوروش بزرگ همیشه بخشی وفادار از ایران و كانون فرهنگ و ادب فارسی، و برای مدتی نیز شاهزاده‌نشین ایران و پایگاه فرمانروایی خراسان بود. هرات در فَرگَرد نخست وندیداد اوستا بنام هَرویوا (Harōiva) چنین گزارش شده است: «ششمین سرزمین و کشور نیکی که من، اهورامزدا، آفریدم هَرویو و دریاچه‌اش بود».
پیش از کشف مسیر دریایی اقیانوس هند، هرات در گذرگاه جاده ابریشم نقش بزرگ را در بازرگانی میان شبه قاره هند، خاور میانه، آسیای مرکزی و اروپا داشت. هرات از لحاظ موقعیت جغرافیایی در درازنای تاریخ بستر مناسب تلاقی تمدن‌های شرق و غرب نیز به‌شمار می‌رفت. از این‌رو هرات یکی از گهواره‌های تمدنی تاریخ پربار خراسان شناخته می‌شود. سرزمین هرات بخشی بنیادین از ايران‌زمين بود که در روزگار باستان «آريانا» خوانده می‌شد. «افغانستان» نامی است كه انگليسی‌ها بر ايران خاوری گذارده‌اند.

نخستین ماه هر سال و نیز نوزدهمین روز هر ماه به نام فروردین (فروهر یا فروشی) است. بر گرفته از فره وهر fravahr به چم (:معنی) پیش برنده و پیش کشنده است. «فروردین» به زبان پهلوی «فرورتن»، گرفته شده از پارسی باستان؛ «افرورتینام» و به چم فروردهای  پاکان و فروهرهای  پارسایان است. فروردین همان فروهر است. فروهر ذره‌ای نوراهورایی است که در بدن هرکس نهاده شده تا روان را به راه راست راهنمایی کند. فروهر هیچ گاه آلودگی به خود نمی‌پذیرد. این ذره در آغاز پاک و بدون آلودگی بوده و همیشه هم پاک خواهد ماند و هرگز هیچ آلودگی و ناپاکی را به خود نخواهد گرفت. پس از مرگ بدن، فروهر راه بالا را می‌پیماید، به سرچشمه خود می‌پیوندد. چه نیکو است در این  روز جامه نو پوشیدن و به یاد درگذشتگان بودن.

زرتشتیان در این روز جامه (:لباس) نو می‌پوشند و از درگذشتگان خود یاد می‌کنند. بنا بر اندیشه زرتشتیان فروهر روان مردگان و نیز روان آنانی است که هنوز زاده نشده اند.

جایگاه فروهر نزد خداست و هنگامی که کسی می‌میرد. روان او به فروهر او می پیوندد و هنگامی که کسی زاده می شود نیز روان از فروهر جدا و به تن او در جهان مادی می‌پیوندد.

بنابر اوستا انسان دارنده‌ی پنج نیروی است که بخشی از آنها میرا و بخشی دیگر نامیرا هستند این نیروها چنین‌اند:

۱- نیروی اهو: در فارسی این واژه را می‌توان به جان معنی کرد که نیروی پویایی، جنبش و زندگی است. این نیرو با جسم انسان پدید آمده و با مرگ تن، نابود می‌شود.

۲- نیروی دئنا: در فارسی می‌توان این واژه را به دین یا وجدان، معنی کرده‌اند. وارون(:برخلاف) «اهو»، این نیرو را آغاز و پایانی نیست. این نیرو با زاده شدن انسان، در او، دمیده می‌شود و با مرگ به جهان مینوی می‌رود. وجدان نهاد آگاه و خدایی انسان است و انسان را از کار‌های ناروا، باز‌می‌دارد.

۳- نیروی بئوذ: نیروی ادراک، فهم و هوش است. این نیرو قوه‌ی تشخیص نیک از بد است.

۴- نیروی اورون: این نیرو در فارسی، به روان معنی شده است. بر روان است تا به یاری نیروی بئوذ، راه نیک را بپذیرد و از بدی پرهیز کند چراکه در جهان واپسین، روان است که بازخواست می‌شود. در پی نیکی، فرجامی نیک و در پی بدی، سرانجامی بد خواهد داشت.

گل تاج خروس نماد فروردین روز است.

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

فروردین است و روز فروردین

شادی و طرب را کند تلقین

ای دو لب تو چو می، مرا می ‌ده

کان باشد رسم روز فروردین

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

سوگند مخور و آن روز، یزش فروهر پارسایان کن تا خشنودتر باشد.

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

مخور هیچ سوگند در (فروردین)/ که زشت است، ویژه به روزی چنین