کیخسرو خسرویانی بنیان‌گذار نخستین چاپخانه زرتشتیان

چاپخانه‌ی راستی یکی از ارزشمندترین نهادهای فرهنگی زرتشتیان ایران است که از سال 1328 خورشیدی با چاپ کتاب، سالنما و کتاب اوستا نقش شایسته‌ای در پیشرفت فرهنگی زرتشتیان بر دوش داشته است. روانشاد کیخسرو خسرویانی بنیان‌گذار این چاپخانه بیست سال پیش در چنین روزی چشم از جهان فرو بست.

کیخسرو خسرویانی در صدمین سال زایش

كیخسرو خسرویانی در سال 1297 خورشیدی یعنی صد سال پیش در رحمت‌آباد یزد چشم به جهان گشود. او علاقه فراوان به درس و آموزش دینی داشت و با راهنمایی میرزا سروش لهراسب توانست مدرك ششم ابتدایی را بگیرد.

در سن 14 سالگی برای دانش‌اندوزی و درآمد بیشتر به هندوستان رفت. سفر او 12 سال به درازا کشید و در سن 26 سالگی به ایران بازگشت. کیخسرو خسرویانی (راستی) پس از مدتی زندگی در رحمت آباد به تهران آمد و در خیابان منوچهری در مغازه‌ای به‌ نام راستی سرگرم به كار فروش نوشت‌افزار شد.

کیخسرو خسرویانی چاپخانه و اوستا

به هنگام کار در فروشگاه نوشت‌افزار  دریافت که چاپخانه‌ها آشنایی و آگاهی کمی از واژگان اوستایی و دیگر نوشته‌های زرتشتی دارند و از این رو کارهای چاپی زرتشتیان با لغزش‌ها و اشتباه‌های بسیاری چاپ می‌شود. با اینکه سررشته‌ای در چاپ و چاپخانه‌داری نداشت به یاری اورمزد، ماشین چاپ كوچكی با همه‌ی لوازم آن خریداری كرد و در فروشگاه نوشت‌افزار راستی آن را به کار انداخت. تا آن روزگار زرتشتی دیگری در ایران دست به این کار نزده بود. از چاپ و کارت و آگهی و جزوه‌های کوچک دینی آغاز کرد سپس در اندیشه‌ی چاپ کتاب اوستا فرو رفت. کیخسرو خسرویانی توانست با یاری روانشاد موبد رستم شهزادی و سازمان فروهر، ماتریس حروف دین‌دبیره را از هندوستان وارد ایران کند و در سال 1345 خورشیدی نخستین آموزش‌نامه‌ی حروف دین‌دبیره را به چاپ رساند. پس از این كتاب اوستا با برگردان و قلم روانشاد موبد اردشیر آذرگشسب و موبد رشید شهمردان در چاپخانه راستی به چاپ رسید.

کیخسرو خسرویانی و سالنمای زرتشتی

تا سال 1328 خورشیدی زرتشتیان از داشتن سالنمای زرتشتی محروم بودند و هیچ گونه سالنمایی كه نام روزهای زرتشتی را داشته باشد در دسترس نبود. او در این سال سالنمای کوچک جیبی و دیواری با شکل ویژه‌ی سالنمای راستی را چاپ كرد و این کار پس از درگذشت آن روانشاد با پشتکار و سختکوشی دخترش مهندس پریرخ خسرویانی ادامه دارد. شوربختانه سالنماهای 4 سال نخست اینک در دسترس نیست و نخستین سالنمایی که نمونه‌ای از آن موجود است، سالنمای سال 1332 خورشیدی است. با این حساب سالنمای 1398 خورشیدی که به زودی چاپ خواهد شد، هفتادمین سالنمای چاپ شده‌ی این چاپخانه است.

مجله هوخت كه درآن زمان تنها نشریه زرتشتی بود و با سردبیری روانشاد اردشیر جهانیان اداره می‌شد نیز از کارهای چاپخانه‌ی راستی است. از آغاز تا پایان مجله‌ی هوخت در چاپخانه راستی به چاپ رسید. پس از آن چند سالی چاپ مجله فروهر نیز در چاپخانه راستی انجام می گرفت.

رفته‌رفته بر حجم و وسعت کار چاپخانه راستی افزوده شد. به همین دلیل پیش از سال 1352 به جای بزرگتری در خیابان انقلاب انتقال یافت و با 15 ماشین پیشرفته‌ی آلمانی در زمینه‌ی حروفچینی، لیتوگرافی و صحافی کار خود را توسعه داد تا جایی كه به غیر از آثار تخصصی مربوط به زرتشتیان، آثار ناشران دیگر را در زمینه‌های گوناگون نیز به چاپ رساند.

این چاپخانه از سال 1352 تا 62 خورشیدی با چاپ انواع «کتاب»، «سربرگ» و جزوه، یکی از سه چاپخانه‌ بزرگ ایران پس از چاپخانه «اقبال» و «روزنامه کیهان» بود اما پس از سال 1362 خورشیدی به دلیل بیماری کیخسرو راستی و بعد شریک و برادرش تعطیل و بسته شد.

کیخسرو خسرویانی و مهرش به زرتشتیان

کیخسرو خسرویانی فردی قدرشناس، نیکوکار و خوش‌حساب بود. در سال 1373 خورشیدی از سوی سازمان تامین اجتماعی به دریافت خوش حساب‌ترین كارفرما در تهران برگزیده شد، همچنین از پیشگامان در بنیاد اتحادیه‌ی چاپخانه‌داران تهران بود. او همیشه می‌گفت: دو چیز را در زندگانی دوست دارم، یكی گل و دیگری جامعه‌ی زرتشتیان را .گل را برای یك روز و جامعه‌ی زرتشتیان را برای همیشه.

روانشاد کیخسرو خسرویانی روز ورهرام‌ایزد و آذرماه 3736 زرتشتی برابر با 14 آذرماه 1377 خورشیدی در تهران در گذشت  و جاودانه شد. یادش گرامی و راهش پایدار باد.

روانشاد کیخسرو خسرویانی

روانشاد کیخسرو خسرویانی بر سردر چاپخانه‌ی راستی در سال 1328 خورشیدی