لوگو امرداد

آبانگان، جشن گرامی‌داشت پاکی آب و آناهیتا

جشن آبانگان؛ گرامی‌داشت پاکی آب و آناهیتامی‌ستایم اردویسور اناهیتا را که در همه جا گسترده است و تندرستی بخش است و بداندیشان را دشمن و اهورایی کیش و در خور ستایش و نیایش در جهان مادی است.

آن پاکی که جان افزاست، پاکی که فزاینده‌ی گله و رمه است، آن پاکی که گیتی افزاست، پاکی که خواسته ‌افزاست، پاکی که کشور افزاست، و … (گزیده‌ای از اوستای آبزور در خرده‌اوستا)

آبانگان یکی از جشن‌های ایرانی است که در ستایش و نیایش ایزدبانو آناهید (ناهید، اناهیتا) که ایزد آب‌های روان بوده، برگزار می‌شده است. زمان برگزاری این جشن در آبان‌روز از آبان‌ماه بنابر گاه‌شمار زرتشتی، برابر با چهارم آبان‌ماه خورشیدی است.

یشت پنجم، اوستای آبان‌یشت (اردوی‌سور آناهید) که ویژه‌ی این ایزد بانو است دارای 30 کرده و 133 بند است و از جهت بلندی متن، سومین یشت (پس از فروردین‌یشت و مهریشت) به شمار می‌رود. آبان (=آب‌ها) نام متاخر این سرود است. این یشت به اردوی‌سور اناهیتا، ایزد بانوی آب‌ها و نعمت و برکت و آبادانی، که در اصل رودخانه‌ای بوده و سپس‌تر جنبه‌ی الوهیت یافته است، اختصاص دارد.

در این یشت همانند یشت‌های دیگر، باورهای پیش از اشوزرتشت با باورهای زرتشتی درآمیخته است. در بندهای 3 تا 5 و 96 و 132 مشخصات پیش‌زرتشتی این ایزد بانو و نیروی حیات‌بخشی او دیده می‌شود. در بندهای دیگر ویژگی‌های زرتشتی‌شده‌ی وی آشکار است. به گونه‌ای که اهورامزدا به او زندگی بخشیده است تا در ستیز آفریدگاه نیک با بدی یاور نیکان باشد.

در استوره‌های ایرانی این ایزد بانو، سرچشمه همه‌ی باروری‌هاست، رحم همه‌ی مادگان را پاکیزه ساخته، نطفه‌ی همه نران را از آلودگی می‌زداید و شیر را در پستان مادران پاک می‌سازد. او زنی است جوان، بلندبالا، زیباچهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، در حالی که در جایگاه آسمانی خود جای دارد، سرچشمه دریای گیهانی است. در خور آزادگی خویش تاج زرین هشت‌پرِ صد ستاره بر سر دارد، جامه‌ای زرین بر تن و گردن‌بندی زرین بر گردن زیبای خود دارد.

در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی می­خوانیم :
آبان روز دهم آبان‌ماه است و آن را عید می­دانند که به جهت همراه بودن دو نام (برابری نام روز و ماه) آبانگان می­گویند. در این روز «زو» پسر طهماسپ از سلسله­ی پیشدادیان به شاهی رسید، مردم را به کندن قنات­ها و نهرها و بازسازی آن­ها فرمان داد، در این روز به کشورهای هفت­گانه خبر رسید که فریدون، بیوراسب (ضحاک آژی دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند.
در روایت دیگرى آمده است كه پس از هشت سال خشك‌سالى در ماه آبان، باران آغاز به باریدن كرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
نیایشگاه­های اناهیتا معمولا در كنار رودها برپا می­شده و زیارتگاه­هایی كه امروزه با نام‌های دختر و بی‌بی شناخته می‌شوند و معمولا در كنار آن­ها آبی جاری است، می­توانند بازمانده‌های آن نیایشگاه­ها باشند.
اناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه­ی عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الهه­ی بابلی، به شمار می­رود.
در جشن آبانگان، زرتشتیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ها، با خواندن اوستای ویژه‌ی این ایزد بانو (اوستای آبزور) فرشته‌ی آب را نیایش می‌کنند.

در گذشته‌ای نه چندان دور، نیاش برای این ایزد بانو با تفاصیل و آیین‌های ویژه‌ی خود همراه بوده است که امروزه چیز زیادی از آن به یادها نمانده است اما آن‌چه می‌توان در همه‌ی آیین‌ها عمومیت داد، چیدمان سفره‌ی سپندینه(:مقدس) برای این جشن است که در آن نمادهای حضور امشاسپندان و این ایزد بانو است.

ایرانیان کهن آب را پاک (مقدس) می‌شمردند و هیچ گاه آن را آلوده نمی‌کردند و آبی را که ویژگی سه‌گانه‌اش (رنگ، بو-و مزه) دگرگون می‌شد برای آشامیدن و شست‌وشو به کار نمی‌بردند. هرودوت، نخستین تاریخ‌نگار یونان درباره‌ی ارزش آب نزد ایرانیان مى‌نویسد: «ایرانیان در آب ادرار نمى‌کنند، آب دهان نمى‌اندازند و در آب روان دست نمى‌شویند.»

استرابون، تارخ‌نگار و جغرافی‌دان یونانی نیز با تاکید بر سخنان هم‌میهن خود مى‌نویسد: «ایرانیان در آب جارى خود را شست‌وشو نمى‌دهند. زمانى که ایرانیان به دریاچه یا رود یا چشمه‌اى مى‌رسند، گودال‌هاى بزرگ کنده و قربانى در کنار آن مى‌کشند و سخت پرواى آن دارند که هرگز خون به آب نیامیزد، چون این کار سبب آلودگى آب خواهد شد» و در جایى دیگر مى‌گوید: «در آن لاشه و مردار نمى‌اندازند و عموما آن‌چه ناپاکى است در آن نمى‌ریزند.»

کریستین‌سن، ایران‌شناس نامی نیز مى‌نویسد: «ایرانیان احترام آب را بیش از هر چیز واجب مى شمرند.»
زرتشتیان نیز در این روز همانند سایر جشن‌ها به آدریان‌ها (آتشكده‌ها) مى‌روند و پس از آن براى گرامی‌داشت جایگاه فرشته‌ی آب‌ها، به كنار جوى‌ها و قنات‌ها رفته و با خواندن اوستاى آبزور ،بخشى از اوستا كه به آب و آبان وابسته است و به دستیاری مُوبَد خوانده مى‌شود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانى آب و نگه‌دارى آن را كرده و پس از آن به شادى مى‌پردازند. **

منابع

تفضلی-احمد، به کوشش ژاله آموزگار، 1378، تاریخ ادبیات ایران، انتشارات سخن.

شهمردان-رشید، 1380، خرده اوستا، انتشارات فروهر.

طاهری رضا، 1382، اناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، نشر فروهر.

هینلز – جان، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، 1379، شناخت اساطیر ایران، انتشارات آویشن.Bottom of Form

*موبد دکتر اردشیر بهمردی دانش‌آموخته دکترای فرهنگ و زبان‌های ایران باستان،

**نوشتار برگرفته از شماره‌ی 330 هفته‌نامه‌ی امرداد سال 1394 خورشیدی

 

 

 

به اشتراک گذاری
Telegram
WhatsApp
Facebook
Twitter

2 پاسخ

  1. اگر به آلوده نکردن آبهای جاری در حفظ پاکیزگی محیط زیست از هزاران سال پیش توجه کرده بودیم شاید بخشی از مشکلات امروز را نداشتیم. امیدوارم تحقیق جامعی روی رابطۀ تعلیمات دین زرتشتی و محیط زیست صورت بگیرد.

  2. اگر به آلوده نکردن آبهای جاری در حفظ پاکیزگی محیط زیست از هزاران سال پیش توجه کرده بودیم شاید بخشی از مشکلات امروز را نداشتیم. امیدوارم تحقیق جامعی روی رابطۀ تعلیمات دین زرتشتی و محیط زیست صورت بگیرد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تازه‌ترین ها
1403-01-07