پلهای تاریخی اصفهان در چندصد سال زندگی خود به ترازمندی (:تعادل) پویا رسیدهاند، باز و بسته شدن جریان آب زایندهرود در فاصلههای زمانی محدود بهویژه در ۴۵ روز گذشته که این بازگشایی چهار مرتبه تکرار شده است، ترازمندی هیدرولیکی این سازهها را برهم زده و خطر چشمگیری برای ماندگاری آن بهشمار میرود.
علیمحمد فصیحی، مسوول پایش پلهای تاریخی اصفهان با اعلام این خبر به ایسنا گفت: زایندهرود، همواره رودخانهای دایمی بوده، اما در دو دههی گذشته با باز و بسته شدن جریان آب، از حالت دایمی خارج شده است. امسال نیز برای نخستینبار در تصمیمی تازه، در ۴۵ روز، آب چهار مرتبه باز و بسته شد، که وارون (:برخلاف) تصور شماری، بازگشایی آب در فاصلهی زمانی کوتاه، زندگی پلهای تاریخی را به شدت با خطر روبهرو میکند.
او با توضیح اینکه حیات سازهها و پلهای تاریخی سوار شده بر رودخانهی زایندهرود ارتباط مستقیمی با آب دارد، ادامه داد: شاید با دیدن عکسهای تاریخی، در برخی دورهها خشکی زایندهرود را ببینیم، اما در نظر داشته باشیم که این رودخانه در درازای تاریخ هیچگاه به طور کامل و در مدت زمان طولانی و در چندین سال خشک نبوده است. اگر امروز بنا بر این گذاشته شده که زایندهرود تنها به منزلهی کانال آبرسانی کشاورزی در نظر گرفته شود، چنین تصمیمی احتمال آسیب جدی به سازههای تاریخی را بالا میبرد.
این کارشناس رسمی دادگستری در رشتهی ابنیه و آثار تاریخی، با اشاره به اینکه باز و بسته شدن آب در مدت زمان کوتاه نیز باعث شوک به پلهای تاریخی میشود، یادآوری کرد: پلهای تاریخی ما در سالهای زندگی خود به ترازمندی پویا رسیدند. این ترازمندی پویا به اینگونه بهدست آمده که سازه در چندصد سال با شرایط موجود خود تطبیق یافته است. پس با تحمیل شرایط تازه این ترازمندی و تطبیقپذیری با خلل مواجه و سازه دچار شوک و فشار هیدرولیکی میشود. در اینباره میتوان شیشه یا حتی آجری را مثال زد که در فاصلهی زمانی کوتاهی، مرتب گرمی و سردی ببیند که مسلما دچار آسیب میشود. آب نیز به دلیل ویژگیهایی که دارد در سازه نفوذ میکند. از آنجایی که سازه یا آجر هم پذیرای این آب است پس زمانی که آب برای مدتی جریان دارد و سپس این جریان قطع و این روند در فاصله زمانی محدودی چندین مرتبه تکرار میشود، پدیدهی انبساط و انقباض رخ میدهد و زمانی که سازه نتواند خودش را با شرایط تاره تطبیق دهد، دستخوش آسیب سازهای میشود.
فصیحی در پاسخ به این پرسش که با توجه به شرایط و چالشهای کنونی رودخانه زایندهرود، برای پیشگیری از چنین آسیبی چه باید کرد، گفت: مبحث آب برای برخی سازههای تاریخی تهدید و برای بعضی دیگر فرصت است. در پژوهش و آسیبشناسی سازهها نیز درمییابیم که برخی از آنها آبگریز و برخی آبپذیر هستند. ساختار پلها یا آبانبارها نیز آبپذیر است و آب برای آنها فرصت بهشمار میرود. از سویی دربارهی سازهها و آب زایندهرود دو مبحث وجود دارد. نخست، چشمانداز فرهنگی و بعد تعادل هیدرولیکی. اگر منطقه میمند یا ارگ بم ثبت جهانی شد در واقع این ثبت به دلیل همین منظر فرهنگی بود. بخشی از چشمانداز فرهنگی پلها و رودخانه نیز آب است و نمیتوان آن را بدون آب تصور کرد و یا بخشی از این چشمانداز را از میان برد. اکنون اگر تاثیر آب در پلها را یک فاکتور در نظر بگیریم، بحث حیات زایندهرود و تغذیه آبخوان، موضوع دیگری است که به ترازمندی همهی سازهها و درنهایت حفظ یک شهر کمک میکنند. اما ی اینکه در شرایط کنونی چگونه میتوان از بروز چنین آسیبی برای پلها پیشگیری کرد، میتوان گفت که اگر قرار است آب در زمان کوتاهی مرتب باز و بسته شود، بهتر است به شکل کامل قطع نشده و بستر به شکل کامل خشک نباشد و جریان آب کمینه (:حداقلی) برای پشتیبانی پایهی سازهها وجود داشته باشد، که فکر نمیکنم چنین کاری غیرممکن هم باشد.