یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگ ایرانی قدمت دین‌داری در آن است و این که از نخستین ملت‌هایی هستیم که حول فرهنگ یکتاپرستی، پیروان ادیان مختلف در این سرزمین همزیستی دارند.
گزاره‌ی بالا آغازگر سخنرانی موبد پدرام سروش‌پور با عنوان «نقش زنده‌نگه داشتن جشن‌ها و آیین‌های ملی و فرهنگی در نهادینه شدن صلح در جامعه» در همایش ملی آیین، صلح و تنوع فرهنگی بود. وی در ادامه گفت:
هر ملتی به آیین‌های دینی و فرهنگی خود زنده است آیین‌هایی که از یک‌سو برپایه‌ی فلسفه‌ها و باورهای دینی شکل گرفته و از سوی دیگر تجربه‌های یک ملت را در به کاربردن این مفاهیم در زندگی و جامعه دارا هستند. در ایران نیز به دلیل قدمت فرهنگی ارزش این سنت‌ها خیلی بیشتر بوده و به جرات می‌توان گفت که این گنجینه‌های مینوی نه فقط به ایرانیان بلکه به جهان بشری متعلق هستند.
اگر با ناآگاهی و بی‌توجهی اجازه بدهیم، گَرد کهنگی و پوسیدگی به آنها نشسته و در خاموشی، تنها نظاره‌گر نابودی آنها باشیم این گناهی است نابخشودنی که نه فقط ما بلکه آیندگان نیز زیان آن را خواهند دید. طی چند دهه گذشته اگر چه آیین‌های دینی با صرف بودجه مناسب حمایت شده و حتی در بین اقلیت‌های دینی نیز به تبعیت از جامعه کل رواج کافی را داشته‌اند اما در مورد جشن‌ها و سایر آیین‌های فرهنگی کم‌توجهی بی‌سابقه‌ای صورت گرفته که متاسفانه الان درگیر نتایج آن بوده و به این سادگی هم جبران‌پذیر نخواهد بود.
جشن‌های ملی همچون مهرگان، سده، تیرگان و همچنین بسیاری از آیین‌های قومی که در روستاها، عشایر و شهرهای کوچک رواج داشته تحت تاثیر بزرگ و پرهزینه برگزار شدن آیین‌های مذهبی بسیار کمرنگ شده و خیلی از آنها از بین رفته‌اند. این در حالی است که آیین‌های ملی و فرهنگی از نظر ارزش‌های انسانی هیچ چیزی کمتر از آیین‌های دینی ندارند.
شکل‌گیری هر آیین دینی بر پایه یک فلسفه یا ارزش دینی
به طور کلی هر آیین دینی بر پایه یک فلسفه یا ارزش دینی شکل گرفته تا آن را در جهان نهادینه کند آیین‌های فرهنگی و ملی نیز از این رویه جدا نیستند یعنی تمام آیین‌های فرهنگی نیز برپایه یک ارزش والای مینوی یا اخلاقی شکل گرفته‌اند و طی چند هزار سال از غربال خرد اجتماعی نیز گذشته‌اند تا امروز که به دست ما رسیده‌اند. اما ویژگی آیین‌های فرهنگی در این است که تکیه گاهشان بن‌پایه‌های مشترک ادیان است و البته همین امر هم رمز بقای این آیین‌ها در فراز نشیب‌های سخت تاریخ بوده است.
تکیه‌گاه فرهنگ بر دو بازوی خرد و هنر
به طور کلی تکیه‌گاه فرهنگ بر دو بازوی خرد و هنر است خرد برگرفته از همان خردجمعی یا خرد تاریخی یک ملت است که گذر چند هزارسال به غنای آن افزوده و هنر روی زیبا، دلنشین و خدایی دین است که در آیین‌های فرهنگی با جشن و شادی و پایکوبی نمایان شده است.
نوروز؛ آغاز زندگی با دمیدن گرما بر جهان مادی
یکی از مهم‌ترین این جشن‌ها نوروز است که در حقیقت هفتمین چهره گهنبارهاست گهنبارها در فرهنگ ایرانی گاه‌های آفرینش جهان هستند که در باور اسطوره‌ای ایرانی آسمان، آب، زمین، گیاهان، حیوانات و انسان بوده که در نوروز با آفرینش آتش و دمیدن گرما بر جهان مادی زندگی آغاز می‌شود. در فرهنگی زرتشتی گهنبارها نماد داد و دهش اهورامزدا بوده به همین دلیل رسم کهن گهنبارها و نوروز داد و دهش است که از گذشته‌های دور با بار عام یکی از پایه‌های نوروز بوده است. سفره نوروزی و هفت سینی که روی آن چیده می‌شود در حقیقت نمادهای از این هفت آفرینش بوده که بعدها به هفت شین و هفت سین تبدیل شده است.
اما فلسفه واقعی و چرایی جایگاه داد و دهش در این اسطوره‌ها و جشن‌ها به یک جمله گاهانی از اشوزرتشت باز می‌گردد که در هات 43 بند 1 فرموده است : «خوشبختی از آن کسی است که خواهان خوشبختی دیگران است»
من اعتقاد دارم اگر تنها همین یک جمله در جهان نهادینه شود دیگر هیچ جنگ و بی‌عدالتی در جهان شکل نخواهد گرفت و گهنبارها و نوروز جشن‌هایی هستند برای نهادینه کردن باور دگرخواهی که رمز پایداری جوامع گوناگون است.
مهرگان؛ نماد عشق برپایه‌ی عهد و پیمان
یکی دیگر از جشن‌های باارزش ایرانی مهرگان است که متاسفانه بسیار مورد بی‌مهری قرار گرفته است مهرگان جشن مهر و دوستی و یادآور حلقه مهری است که نماد عشق برپایه عهد و پیمان است. در اوستا عهد و پیمان بالاترین جایگاه را دارد زیرا نماد راستی است که بزرگترین آموزه دین زرتشتی است. در مهریشت آمده نباید عهد و پیمان بشکنیم نه آن عهدی که با یک دروغ‌پرست بستی و نه آن عهدی که با یک راستی‌پرست بستی چه پیمان با هر دو درست است خواه یکتاپرست خواه مشرک.
در دنیایی که همه خود را راستی مطلق دانسته و به خود اجازه می‌دهند با استدلال‌های ساده دیگران را دروغ و مقابل خود قرار دهند همین یک آموزه بزرگترین تضمین ثبات صلح و آرامش خواهد بود اینکه حتی اگر به باور یقین هم رسیدیم که طرف مقابل دروغ است اجازه نداریم عهد و پیمان را بشکنیم البته این تنها یکی از ارزشهایی است که در جشن مهرگان به آن پرداخته می‌شود. اما هنگامی که به این گنجینه‌های فرهنگی توجه نمی‌شود بسیاری از فرهنگ‌های بیگانه به سادگی با اندک جذابیتی جایگزین می‌شوند و جوانان به آنها روی می‌آورند.
سخن پایان؛ حفظ ارزش‌های فرهنگی جشن‌ها و آیین‌های ملی
سخن آخر من با شما اساتید گرامی است، طی چندهزار سال تاریخ پرفراز نشیب ایران، دوره‌هایی بوده که امکان داشت این فرهنگ غنی به فراموشی سپرده شود اما بزرگانی همچون دقیقی، فردوسی، خیام، حافظ، مولوی بسیاری دیگر بوده‌اند که با درایت و خرد خود جلوی این گسست فرهنگی را گرفته‌اند. امروز هم اگر در جامعه خودمان دقیق شویم شوربختانه بسیاری از ارزش‌های فرهنگی در اقشار مختلف جامعه کمرنگ شده و این احساس مسوولتی است که تک تک اساتید و صاحبان قلم و فرهنگ باید داشته باشند و بهره ببریم از تمام ظرفیت‌های دینی، ملی و فرهنگی خودمان که یکی از مهم‌ترین آنها همین جشن‌ها و آیین‌های ملی و فرهنگی می‌باشند.
سخنرانی موبد پدرام سروش‌پور در بخش علمی همایش ملی آیین، صلح و تنوع فرهنگی، چهار‌شنبه هشتم اسفندماه 1397 خورشیدی در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
برگزاری نمایشگاه عکس آیین‌ها در حوزه‌ی ایران فرهنگی موسسه فرهنگی اکو ، نمایشگاه هنرهای سنتی و صلح پژوهشکده هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و نمایشگاه عروسک‌های صلح موزه عروسک‌های ملل در تالار فردوسی و حافظ از برنامه‌های جنبی این همایش بود.
فرتور از ماندانا آذرکیوان است.
0114
