دیوار تاریخی باغ «ایلخانی» در شیراز ویران شد تا لودرها به‌سادگی وارد این باغ تاریخی شوند. ماموریت این ماشین‌ها تخلیه‌ی خاک‌های برداشت‌شده از گودالی است که برای ساخت آشپزخانه و رستوران، در گوشه این باغ تاریخی کنده شده است.
به گزارش ایسنا، نزدیک‌به دو هفته پیش خبر «تخریب سر در باغ ایلخانی در بافت تاریخی شیراز با لودر» دست به دست شد، درحالی که مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس آن را رد کرد و گفت: سردر باغ هیچ‌گونه آسیبی ندیده و ویرانی (دیوار باغ ایلخانی) برای ساخت فضای خدماتی برپایه‌ی طرحِ تصوب‌شده و با هماهنگی و زیر نظارت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس بوده و موافقت شده که خاک‌های انباشت (:دپو) شده در محوطه‌ی باز گوشه‌ی باختری باغ از گودبرداری، به این شکل تخلیه شود. بازشو ایجاد شده (درِ کارگاهی) در راهروی گوشه شمال غرب نیز برای حمل (حجم زیاد مصالح) و انتقال خاک‌های انباشت‌شده از عملیات بوده و شرکت توسعه و عمران فارس (کارفرمای پروژه و مالک جبهه غربی باغ ایلخانی) ملزم شده است پس از پایان مدت زمان مرمت و احیا، دوباره با استفاده از مصالح برچیده شده، این بازشو را مسدود و دیوار خارجی را به حالت اولیه بازگرداند.»
در ماجرای ویرانی بخشی از دیوار باغ ایلخانی و تغییر کاربری باغ، دیدگاه کارشناسان میراث فرهنگی بر این است که اگرچه این رویداد با پروانه‌ی اداره کل میراث فرهنگی استان فارس رخ داده اما می‌توان گفت که برابر قانون نبوده است. آن‌چنان که در بندهای «الف» و «ب» ماده‌ی ششم قانون حفظ آثار ملی مصوب مجلس شورای ملی سال ۱۳۰۹ به‌روشنی آمده است که «منهدم کردن یا خرابی وارد آوردن به آثار ملی و مستور ساختن روی آن‌ها به اندود و یا رنگ و رسم کردن نقش‌ها و خطوط بر آن‌ها و همچنین اقدام به عملیاتی در مجاورت آثار ملی که سبب تزلزل بنیان یا تغییر صورت آن‌ها شود، ممنوع بوده و مرتکبین آن به موجب حکم محکمه قضایی به ادا جزای نقدی محکوم خواهند شد و به علاوه معادل خسارتی که به واسطه‌ی عمل خود بر آثار ملی وارد ساخته‌اند می‌توان از ایشان اخذ کرد.»
اکنون پرسش اساسی این است که اگر هنگام ویران کردن بخشی از دیواره، سراسر آن فرو می‌ریخت، چگونه می‌شد این کار را توجیه کرد؟!
گودبرداری در باغ تاریخی ایلخانی به انگیزه‌ی افزودن بخش خدماتی و همچنین ویران کردن دیوار اصلی این باغ و اتاق پشت آن، که دیرینگی آن در برخی منابع به دوران زندیه نسبت داده شده، از نگاه این کارشناسان، بی‌گمان تخلف و سست کردن بنیان یک سازه‌ی تاریخی است. بر این‌پایه، صدور پروانه برای افزودن سازه‌ی نوین در چهارچوب بخش خدماتی به این عمارت تاریخی به بهانه‌ی این‌که مالکِ بخش غربی باغ ایلخانی، متعهد به مرمت و بازسازی بخش‌های قدیمی آن شده، توجیه‌پذیر نیست.
با این‌همه این پرسش مطرح است که چرا یک دیوار تاریخی باید ویران شود تا لودرها تنها برای تخلیه‌ی نخاله و خاک، آسوده باشند؟
با آن‌که شرکت مربوط، متعهد شده پس از پایان عملیات، دیوار تاریخی ویران شده را بی کم‌و‌کاست بسازد، مساله و پرسش این است که انسجام و هویت سست شده را چگونه می‌توان بازگرداند؟ کارشناسان و کنشگران میراث فرهنگی نیز این مساله را مطرح کرده‌اند، عمارتی که سَردَر دارد چه نیازی داشته که دیوار تاریخی آن با دیرینگی زندیه شکافته شود تا پس از آن بخواهند آن را دوباره بسازند؟ به ویژه آن‌که برپایه‌ی مصاحبه‌ی موجود مقام مسوول، درِ جدید در نزدیکی سردر تاریخی جای گرفته است.
از سوی دیگر این دغدغه مطرح است، با توجه به کاربری خدمات گردشگری که برای این عمارت و باغ تعریف کرده‌اند، چه ضمانتی وجود دارد که این دَر حذف شود و در ادامه به خدمت رستوران یا مجتمع گردشگری درنیاید؟
موضوع دیگر که با انتقاد کارشناسان میراث فرهنگی نیز روبه‌رو شده، ورود بیل مکانیکی و لودر و ماشین‌های سنگین به بافت تاریخی و مکان تاریخی است که برپایه‌ی قانون و ضوابط میراث فرهنگی ایراد دارد. نقد دیگر به تغییر کاربری این عمارت تاریخی با آن همه تزیینات و ارزش معماری، وارد شده که به باور کنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی، هرگونه دگرگونی کاربری در باغ ایلخانی به جز فرهنگی، موضوعیت ندارد و نادرست است.
در ماده‌ی ۵۵۸ مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) آمده است: «هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه ها و مجموعه های فرهنگی ـ تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزئینات، ملحقات، تأسیسات، اشیاء و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور، که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی ـ تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد علاوه‌بر جبران خسارات وارده به حبس از یک الی ده سال محکوم می‌شود.»
افزون‌بر مفاد ماده ۵۶۰ و ماده ۵۶۴ مجازات اسلامی، در ماده ۵۶۶ قانون مجازات اسلامی هم به‌روشنی آمده است که «هرکس نسبت به تغییر نحوه‌ی استفاده از ابنیه، اماکن و محوطه‌‌های مذهبی – فرهنگی و تاریخی که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، برخلاف شئونات اثر و بدون مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور، اقدام کند علاوه‌بر رفع آثار تخلف و جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یکسال محکوم می‌شود.»
باغ ایلخانی از خیابان قاآنی شمالی، در کوچه ۲۱ و سپس کوچه ۶۷/۶ و همچنین از کوی سنگ‌سیاه و کوچه زغالی‌ها دسترسی دارد. این باغ از سازه‌هایی است که محمدقلی خان ایلخانی قشقایی در دوران قاجار ساخته است، هرچند برخی دیرینگی این باغ را به دوره‌ی زندیه نسبت می‌دهند که خان قشقایی در دوران قاجار در آن عمارتی ساخته است. بخش‌هایی از این باغ سال‌ها پیش، از هم جدا شده‌اند و اکنون باغ به دو بخش خاوری و باختری تبدیل شده است. بخش باختری که عمارت اصلی و کهن در آن وجود دارد و تا اندازه‌ای سالم مانده، دارای سردری آجری بوده که آثار سوختگی در آن آشکار است. گستردگی (:مساحت) این بخش ۳۵۰۰ مترمربع است ولی عمارت اصلی باغ در خاور آن جای دارد.
در بخش خاوری، باغچه‌ای به گستردگی ۳۰۰۰ مترمربع وجود دارد و عمارت کلاه فرنگی نیز در همین بخش است. ساختمان آجری در این بخش از باغ ایلخانی دارای ایوانی با دو ستون است و در پشت ایوان سالنی بزرگ با یک پنج دری نمایان است. در بخش بالایی پنج دری نیز یک اتاق وجود دارد. در دو سوی ایوان دو راهرو قرار دارد و در بالای راهرو نیز دو گوشواره دیده می‌شود. در گوشه شمالی ایوان سه اتاق و در گوشه جنوبی چهار اتاق قرار دارد. این عمارت روی هم دارای ۱۴ اتاق است. در جلو ایوان دو ستون یکپارچه از سنگ ساخته شده که سر ستون‌هایش به‌گونه مقرنس تراشیده شده‌اند. سقف مسطح ایوان چوبی است و در آن خاتم به کار رفته است. روی اِزاره سنگ‌های ایوان نقش چند طوطی به‌گونه‌ی برجسته تراشیده شده است.
در برابر ایوان، پنج در چوبی منبت‌کاری شده قرار دارد. این درها به سوی سالنی که آن را پنج دری می‌نامند، باز می‌شود. دیوارهای این سالن نیز گچبری شده است. دیوار اتاق آینه‌کاری که در گوشه‌ی جنوبی ایوان ساخته شده، به گونه‌ی کامل آینه‌کاری و گچبری شده و روی چوب‌های سقف آن نیز نگاره‌ی گل و بلبل کشیده شده است. در جلو ایوان نیز حوضی مستطیل‌شکل ساخته شده است.
سرتا سر فضای باغ پوشیده از درخت است. در هر دو سوی خاوری و باختری باغ درهای ورودی قدیمی بسته (:مسدود) شده است و تاکنون از وضعیت عمارت و باغ آگاهی‌هایی در دست نبوده است. بخش باختری این عمارت را سال‌ها پیش شرکت توسعه و عمران فارس تملک کرده و بخش خاوری مالک خصوصی دارد که سردر این بخش سال‌ها از سوی مالک خصوصی بسته شده است. جبهه‌ی باختری نیز یک سردر جداگانه دارد که اگرچه توجیه مسوولان میراث فرهنگی بر این بوده که به شوند دسترسی محدود، دیوار تاریخی باغ ویران شده، اما از دید کارشناسان میراث فرهنگی، سرمایه‌گذار در راستای خواست (:قصد) و تعهدی که برای مرمت و احیا این سازه دارد، می‌بایست از همان سردر تخلیه نخاله و کارهای دیگر را انجام دهد.
