در جایی نزدیک به مرکز ایران، در استان همدان و شهر اسدآباد، آب‌‌انباری تاریخی پیداست که رد و نشان از گذشته‌های آن مرز و بوم دارد. آن سازه را «آب انبار شاه‌عباسی» می‌نامند و دومین آب‌انبار سقف‌دار ایران است. آب انبار شاه‌عباسی اسدآباد نام دیگری نیز دارد؛ آن را با نام «آب‌انبار شیخ علی‌خان» نیز می‌شناسند.
پیش از گفتن درباره‌ی آب‌انبار اسدآباد، باید این شهر را شناخت. اسدآباد از شهرستان‌های استان همدان، با پیشینه‌ای کهن و زمستان‌هایی بسیار سخت، است. این شهرستان سه شهر دارد، با نام‌های: اسدآباد، آجین و پالیز. اگر به نوشته‌های کهن بنگریم اسدآباد را به نام اسدآباد افشار نیز می‌شناسانده‌اند. بدان سبب که کوچ‌کنندگان ایل افشار، در سده‌های گذشته، به این بخش آمده‌اند و ماندگار شده‌اند. اما برای اینکه پی به دیرینگی بسیار شهرستان اسدآباد ببریم بسنده است که از روستای پیرملو یاد کنیم که در آن آثار انسانی از 5600 سال پیش در آن یافته‌اند. در این روستا مردمانی کُردزبان زندگی می‌کنند. این نیز گفتنی است که شهرستان اسدآباد بیش از صد جاذبه‌ی گردشگری دارد. از همین نکته می‌توان دریافت که با چه شهرستان زیبا و دیرینه‌ای روبه‌رو هستیم.
آب انبار شاه‌عباسی، یا شیخ علی‌خانی، در محله‌ای از شهر اسدآباد است که به آن درب کاروانسرا می‌گویند، در بخش شمالی خیابان فرهنگ. شاید ساخت این آب‌انبار از دوره‌ی شاه‌عباس یکم (یا دوم) باشد. اما در این که ساخته شده در دوره‌ی صفوی است، گمانی نیست. این را از شکل هندسی سازه، آجربندی و مهرازی (:معماری) آن دریافته‌اند. در گذشته‌ها سنگ‌نگاره‌ای از سنگ مرمر بر روی دیوار آب انبار بوده که تاریخ 1173 مهی (:قمری) را بر خود داشته است. این تاریخ به زمان کریم‌خان زند بازمی‌گردد. گمان می‌رود که در این تاریخ بوده که آب انبار را باززنده‌سازی (:مرمت) کرده‌اند. این کار به خواست شیخ علی‌خان و به‌دستیاری کسی به نام قرامی‌غلام، انجام شده است. این شخص شناخته‌شده نیست. دو بیت از چکامه‌ی سنگ‌نگاره چنین بوده است: «ز اول بنا کرده این مقام/ ملقب به حاجی علی‌خان بنام؛ به تعمیر خاصش قرامی‌غلام / کمر بست و از لطف حق شد تمام».
آب انبار شاه‌عباسی سازه‌ای مستطیل‌شکل است با اندازه‌های 20 در 11 متر. سه بخش نیز دارد. در بخش میانی، چند فضای مربعی دیده می‌شود. سقف سازه نیز به شکل تاق و گنبدی است. آجرکاری آن لوزی‌شکل است. آب این مخزن از رودخانه‌ی شهر برآورده (:تامین) می‌شده است. دو کاریز (:قنات) نیز در برآورده ساختن آب مورد نیاز آب‌انبار به کمک می‌آمده‌اند. نکته‌ی درخور یادآوری دیگر آن است که کانالی از راه خروجی آب‌انبار به سوی زمین‌های بیرون از شهر کشیده می‌شده تا کشاورزان را در آبیاری زمین‌های‌شان یاری کند. در ساخت سازه‌ی آب‌انبار از لاشه‌سنگ و آجر استفاده شده است. بخشی از دیوار نیز سنگ‌چین است. این آب‌انبار تاریخی در خردادماه 1383 خورشیدی، در شمار آثار ملی ایران ثبت شده است.
سخن پایانی درباره‌ی این سازه آن است که آب‌انبار شاه‌عباسی با دیگر آب‌انبارهای تاریخی ایران تفاوت دارد. آب انبار اسدآباد همان‌گونه که اشاره کردیم، مستطیل‌شکل است، اما آب‌انبارهای دیگر فضاهایی استوانه‌ای هستند که گنبدی بر روی آن‌ها دیده می‌شود. گنجایش مخزن آب‌انبار شاه‌عباسی 500 متر مکعب است. به هر روی می‌توان این آب‌انبار زیبا را یکی از نشانه‌های گردشگری تاریخی شهر اسدآباد دانست، اما نشانه‌ای کم‌وبیش فراموش شده! اگر به آن توجهی بیش‌تر و شایسته‌تر بشود به توانایی‌های گردشگری شهر اسدآباد افزوده خواهد شد. به‌ویژه آنکه در نزدیکی این آب‌انبار، گرمابه‌ای تاریخی به نام گلستان نیز هست که به‌سبب دیرینگی بسیار آن در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
*یاری‌نامه، تارنماهای: بیا همدان؛ خبرگزاری ایرنا؛ همگردی و یلدا مدتور.
