قزوین شهری کهن و تاریخی است؛ از این‌رو آثار بازمانده‌ی دیرینه در آن شهر فراوان است و هر کدام نشان از دوره‌ای از تاریخ ایران دارند. یکی از آن سازه‌ها که از دید مهرازی کم‌مانند است، «آب‌انبار سردار بزرگ» نام دارد؛ سازه‌ای که کم‌وبیش دو سده از ساخت آن می‌گذرد.
آب انبار سردار بزرگ را بزرگ‌ترین آب‌انبار تک‌گنبدی ایران می‌شناسند. سپس‌تر به گنبد این سازه اشاره خواهیم کرد. در سده‌های گذشته در قزوین، آب‌انبارها را در سردترین شب سال که یخ‌بندان بود، آکنده از آب می‌کردند. این کار بدان سبب بود تا آلودگی‌ای در آب‌های انباشته‌شده نباشد. در تابستان از این آب‌های یخ‌زده‌ی زمستانی که بسیار خُنک و گوارا شده بود، استفاده می‌کردند. آب‌انبار سردار بزرگ را نیز که در نزد مردم قزوین از اهمیت و ارزش ویژه‌ای برخوردار بود، به همین‌گونه آماده‌ی بهره‌برداری در روزها و ماه‌های گرم سال می‌کردند.
آب‌انبار سردار بزرگ در خیابان راه ریِ شهر قزوین جای دارد. این سازه را در سال 1227 مهی، در روزگار پادشاهی فتح‌علی‌شاه قاجار، ساخته‌اند. در آن زمان راه ری یکی از کم‌آب‌ترین محله‌های قزوین بود و دو تَن از بزرگان آن محله، به‌نام‌های محمدحسن‌خان و محمدحسین‌خان سردار به خواست شاه قاجار این آب‌انبار را پی افکندند و مردم محله را از کم‌آبی ماه‌های تابستانی رهایی بخشیدند. یک آب‌انبار دیگر در شهر قزوین به نام آب‌انبار سردار کوچک هست که وارون (:برخلاف) نام‌اش بزرگ‌تر از آب‌انبار سردار بزرگ است. این آب‌انبار در محله‌‌ی قملاق قزوین است و در زمان پادشاهی فتح‌علی‌شاه قاجار ساخته‌شده است.
آب انباری سردار بزرگ، سردری قوسی‌شکل دارد. با پایین رفتن از نزدیک به پنجاه پله به راه‌شیر سازه می‌توان رسید. ژرفای این آب‌انبار 12 و نیم متر است. درون آب‌انباری دو سکو برای نشستن ساخته شده است و اتاق‌هایی آجرکاری و کاشی‌کاری درون آن دیده می‌شود؛ اتاق‌هایی که در زیبایی چشم‌گیر هستند. چنین آرایه‌هایی در راه پلکانی که به پاشیر می‌رسد هم دیده می‌شود. مخزن سازه مربعی‌شکل است. بر روی همین مخزن است که تک‌گنبد آب‌انبار را ساخته‌اند.
پیش‌تر به ارزش گنبد آب‌انبار سردار بزرگ اشاره کردیم. این گنبد زیبایی بنا را دوچندان کرده است. بلندای آن تا کف آب‌انبار 28 متر است. گنبد را با آجر ساخته‌اند و نورگیرها در هر بخش آن دیده می‌شوند. این روزن‌های شبکه‌شبکه‌ای، چهارگانه‌اند. می‌توان گفت که گنبد آب انبار سردار بزرگ به‌راستی یگانه است و مانند ندارد. خودِ سازه را نیز از آهک و روکش ساروج و آجر ساخته‌اند. این سازه‌ی باارزش در شهریورماه 1355 در فهرست آثار ملی و تاریخی ایران ثبت شده است و یک سال پس از آن باززنده‌سازی‌هایی در آن انجام گرفته است.
درخور توجه است که شهر قزوین در روزگارانی نچندان دور، صد آب‌انباری داشته است، اما افسوس که از آن سازه‌های صدگانه تنها و تنها 10 آب‌انباری پایدار مانده‌اند و دیگر آب‌انبارها از میان رفته‌اند. شاید گسترش شهر و دگرگونی در شیوه‌ی زندگی مردم و دگرگونی در بافت تاریخی قزوین از سبب‌هایی باشد که آب‌انبارهای این شهر را از میان بُرده باشد. تنها باید امید داشت که همان آب‌انبارهای کم‌شمار به‌جا مانده به‌درستی باززنده‌سازی و نگاهبانی شوند تا نشانه‌های آب‌انباری شهر تاریخی قزوین از میان نرود.
از آب انبارهای سردار بزرگ و کوچک که بگذریم، برخی دیگر از سازه‌های آب انباری قزوین این‌گونه‌اند: «آب‌انبار آقا» بازمانده از دوره‌ی قاجار با سردری آرایه‌ای و کاشی‌کاری شده با گنجایش مخزنی نزدیک به 800 متر مکعب؛ «آب‌انبار زنانه‌ی بازار» که به دستور فنح‌علی‌شاه قاجار ساخته شده است. سردر از میان‌رفته‌ی آن را بازسازی کرده‌اند. درخور توجه است که مخزن آن بیش از 2300 متر مکعب گنجایش آب دارد؛ «آب‌انبار مسجد جامع» ساخته‌شده در زمان شاه‌سلیمان صفوی با گنجایش مخزنی 1800 متر مکعب. سازه‌ی آن ساده و به‌دور از آرایه‌هاست؛ آب‌انباری که به نام «حاج کاظم» شناخته می‌شود. بسیار زیباست و ساخته‌شده در زمان محمدشاه قاجار. آرایه‌های دل‌انگیزی دارد و دو بادگیر بر زیبایی آن افزوده‌اند؛ «آب‌انبار حکیم» که در دهه‌های آغازین پادشاهی قاجار پی افکنده شده است. مخزن آن 900 متر مکعب گنجایش دارد. روبه‌روی آن سقاخانه‌ای ساخته شده است.
این سازه‌های آب‌انباری نشانه‌ای از مهرازی دلربا و دیدنی شهر قزوین و نمونه‌هایی از تاریخ این دیار کهن است.
*یاری‌نامه؛ تارنماهای: خبرگزاری ایسنا؛ خبرگزاری مهر؛ ویکی‌پدیا و کجارو.
