ششم فروردین بنابر تاریخ ترادادی (سنتی) زرتشتیان، زادروز اشو زرتشت پیامبر بزرگ ایرانی است. آشکار نیست بهگونه روشن چه سالی زاده شد و نیز به درستی آشکار نیست از کدام ناحیه سرزمینهای باستانی آسیای غربی- که شامل ایرانزمین تاریخی و سرزمین های پیرامون آن میشده است- برخاسته بود ولی آن چه بازشناخته میشود این است که تا امروز آموزههای او بر تاریخ تفکر و دین و فلسفه تاثیر نهاده است و هنوز نشانههای او در ایران و سرزمینهای مجاور آن باقی مانده است.
از چهره اشو زرتشت پیامبر گونهگون شکل و فرتور برداشتهاند که بیشتر به یاری خیال است و هیچ سندیت تاریخی ندارد. گاه در یک فرتور (نقاشی یا عکس) موهایی سرخگون یا حنایی رنگ یا گاه قهوهای تا قهوهای روشن و گاه نیز با موهای سر و ریش سیاه به نقش در آمده است. گاه چهرهاش در یک فرتور بیشتر به مردمان زنده امروزی همانند شده و گاه در فرتوری دیگر به مردمان گذشته اروپایی شبیه است! این چهرهآراییها همه از سلیقه و نگاه شخصی انجام گرفته است و ریشه تاریخی یا زمینهی پژوهشی برای آن وجود ندارد.
از سوی دیگر، زمانه و دوران اشو زرتشت پیامبر از حدود شش هزار سال تا ششصدوشصت سال پیش از زایش مسیح یادشده است. برخلاف نامه (کتاب) های زرتشتی نوشته شده پس از اسلام مانند بندهشن و ارداویرافنامه که زمانه زرتشت را پیرامون (حدود) ۳۰۰ سال پیش از اسکندر (حدود ۶۶۰ سال پیش از زایش مسیح) آوردهاند در متون قدیمیتر مانند نقل قولهایی از ارسطو و شاگرد دیگر افلاطون به نام ادوکسوس زمان ۶۰۰۰ سال پیش از تولد افلاتون حکیم یادشده است که بسیار کهنتر از سایر تاریخهاست. زرتشتیان امروزی ایران زمان زایش اشوزرتشت را سال ۱۳۷۸ پیش از زایش مسیح میدانند که این زمان هم در جاها و زمانهای مختلف گوناگون آورده شده است به طوری که امسال (۱۴۰۲ خورشیدی) در آخرین سالنامه منتشر شده سال ۳۷۶۱ مزدیسنایی به شمار میرود.
مکان زایش اشو زرتشت نیز هماره زیر پرسش و کندوکاو بوده است. جایی او را از مردمان اورمیه یا چیچست (باختر آذربایجان امروزی ایران) و جای دیگر او را از مردمان ری (رگه یا رگا) یاد کردهاند. در جایی هم او را زاده بلخ و یا دورتر از مردم کناره دریاچه آرال دانستهاند! در کتاب گاتها که امروزه در دست است نامی از مکان و زمان پیدایش اشو زرتشت برده نشده است. بنابر فرهنگ ایرانیکا، با توجه به اوستا و جغرافیای یادشده در کتاب وندیداد و یشتها، سرزمینهای خاور و شمال خاور ایران بیشتر یاد شدهاند. اگرچه در نگرش ترادادی (سنتی) زرتشتیان، زرتشت را به آذربایجان و ناحیه اورمیه نسبت میدهند ولی با توجه به زبان گاتها و کتاب اوستا زادگاه زرتشت به نظر میرسد که از سرزمینهای خاوری ایران بوده باشد. بنابر پژوهشهای انجام گرفته زادگاه این پیامبر امکان دارد از ناحیه سوگدیانا (سغد) یا دشتهای کازاخستان بوده باشد (نگاه کنید به: گاتهای ترجمه پورداوود، زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت اثر کیخسرو شاهرخ، دینهای ایران باستان اثر نیبرگ و…..). بر روی هم زایش اشو زرتشت میباید در جایی در شمال خاوری ایران قدیم، مابین دریاچه آرال تا شمال افغانستان امروزی روی داده باشد.
اما ارزشمندتر از مکان و زمان اشوزرتشت اندیشههای او هستند که به گفته بسیاری از تاریخنگاران و فلاسفهی دینی توانسته در چگونگی و روش تفکر پیامبران بعدی تاثیرات آشکاری باقی گذارد. شاید از مهمترین آن تاثیرات، توجه به یکتا بودن خالق جهان، وجود جهان واپسین، وجود روز رستاخیز و پاداش و مکافات کارهای نیک و بد است. افزون بر این پاسداشت سه بایسته “اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک” از تاریخیترین و ارزشمندترین جنبههای آیین زرتشت به شمار میرود که در درازای تاریخ تفکر هنوز هم درخشان است و بهگونه یک ویژگی مهم برای اندیشههای زرتشت به شمار میرود.
داریوش مهرشاهی ششم فروردین ۱۴۰۲ (۳۷۶۱ مزدیسنی) خورداد روز
یارینامهها
گاتهای زرتشت: ترجمه استاد ابراهیم پورداوود. چاپ دوم، ۱۳۸۴، نشر اساطیر تهران.
دینهای ایران باستان: ساموئل نیبرگ، ترجمه سیفالدین نجمآبادی، ۱۳۵۹، تهران: مرکز ایرانی مطالعات فرهنگها.
ایرانیکا، دائره المعارف آنلاین. انگلیسی. به نشانی: https://iranicaonline.org/articles/zoroaster-ii-general-survey
زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت: کیخسرو شاهرخ. به کوشش فرزان کیانی، انتشارات جامی، چاپ هفتم، ۱۳۸۸.
پاسخ به پرسشهای دینی زرتشتیان: موبد اردشیر خورشیدیان. انتشارات فروهر، تهران، ۱۳۸۷.
یک پاسخ
روز خوش. جناب داریوش مهرشاهی. سال ۱۴۰۲ خورشیدی یا ۳۷۶۱ دینی زرتشتی .. بر شما فرخنده باشد. اول فکر کردم خاطراتی از خودتان در روز زایش زرتشت نقل خواهید نمود. اما بعد متوجه شدم از زمان و مکان اشو زرتشت طبق نقل قول کتب نوشته شده بیان نمودید. اما در نهایت به سه گفته و مطلب اخلاقی اشو زرتشت اشاره نمودید. امیدوارم که همه ی مردم جهان این سه نکته ی مهم اخلاقی هومت و هوخت و هورشت را سرلوحه ی زندگی خود قرار دهند و دنیای پر از نیکی و گلستان را همیشه در پیش رو داشته باشند. جناب مهرشاهی لطفا از خاطرات خود در روز زایش اشو زرتشت و نوروز هم برامون بنویسید. سپاس از شما.