شهر کنونی تهران تاریخی کوتاه دارد، اما پیرامون آن نهفته از پهنه‌هایی باستانی و بسیار دیرینه است. یکی از آن گستره‌های کهن، تپه‌ی باستانی «پردیس» است؛ جایی که تمدن بسیار دور آن هزاره‌هاست که خاموش و بی‌صدا شده است، اما آثار پیدا شده از آن تمدن گویای جنب‌وجوش و سرشاری زندگی در آن روزگاران است.
در فاصله‌ی اندکی در جنوب خاوری تهران، شهر قرچک نمایان است. در کنار روستایی به نام پردیس (فردیس) تپه‌ای باستانی پدیدار است. این پهنه آثاری بسیار کهن از مردمانی از یاد رفته را در دل خود نهفته است. تپه‌ی باستانی پردیس از اهمیت بسیاری برخوردار است و در میان پهنه‌های دیرین فلات ایران، آوازه‌ای درخور دارد. دیرینگی انسان‌هایی که در این گستره زندگی می‌کرده‌اند به شش‌هزار سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. از این تاریخ می‌توان دریافت که باشندگان پردیس هم‌روزگار با مردمان تمدن سیلک کاشان بوده‌اند. آن‌ها توانسته بودند در ساخت سفال دست به نوآوری بزنند و ابزاری بسازند که تولید انبوه سفال‌های نقش‌دار را شدنی می‌ساخت.
گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی تپه پردیس بازه‌ی زمانی هزاره‌های پنجم و ششم پیش از میلاد را نشان می‌دهد. افزون بر این که آثاری از عصر آهن نیز در آن‌جا پیدا شده است. برای امکان تصوری از زندگی مردمان پردیس در هزاره‌های دور، بسنده است اشاره کنیم که کوره‌های سفالگریی که در آن‌جا پیدا شده است نشان از کارگاه‌های سفال‌سازی با چرخ‌هایی برای این کار دارد و خبر از جامعه‌ای پیشرفته می‌دهد. پردیس جایگاه یکی از کهن‌ترین کارگاه‌های سفالگری است که در ایران و میان‌رودان کشف شده است. نکته‌ی درخورتوجه در پردیس آن است که کارگاه‌های سفالگری از بخش مسکونی شهر جدا بوده است. این کارگاه‌ها سفال‌هایی در اوج زیبایی و استواری می‌ساختند. نمونه‌های به‌دست آمده نشان از هنر دست استادان سفالگر پردیس در هزاره‌های دیرینه‌ی تاریخی دارد. به‌ویژه سفال‌های قرمز نقش‌دار پردیس زمینه‌ای برای کاوش‌های باستان‌شناسی و بررسی این‌گونه‌ی کمیاب از سفال بوده است؛ هرچند در پهنه‌های باستانی جنوب تهران شمار سفال‌های قرمز بسیار است و نمونه‌هایی از آن در چشمه‌علی و شهریار پیدا شده است.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای کاوش‌های پردیس، کشف چرخ سفال بود. چرخ سفال از بزرگ‌ترین ساخته‌های انسان ِ پیش از تاریخ به‌شمار می‌رود. سفال‌گران آن زمان به کمک چرخ سفال توانستند انبوهی از سفال‌ها را تولید کنند. این چرخ، دایره‌‌ای‌شکل است و ستبری‌ای یازده سانتی‌متری دارد و آن را از خاک رُس ساخته‌اند. یک ظرف پایه‌دار تخم‌مرغی‌شکل از دیگر یافته‌های دیدنی و بسیار زیبای پردیس است. بر روی آن خط‌هایی پی‌درپی و هم‌راستا نقش زده شده است.
پردیس دو بخشی است. آثار بخشی از آن به بیش از هفت هزار سال پیش از میلاد بازمی‌گردد و بخشی دیگر به 3700 سال پیش از میلاد. گورستانی که در آن‌جا پیدا شده است دیرینگی‌ای بسیار دارد و تدفین‌هایی از هزاره‌ی دوم پیش از میلاد را در دل خود نهفته است. در این گورستان کم‌مانند، خاکسپاری جانوران نیز انجام می‌گرفت.
آن‌چه تاکنون در کاوش‌های باستان‌شناسی پردیس پیدا شده است گورهای سی‌گانه، آثاری از عصر مفرغ، چرخ سفالگری هفت‌هزارساله، گوشواره‌ای طلایی و نمونه‌های دیگر است.
نخستین کاوش‌ها در پردیس در سال 1383 به‌دستیاری باستان‌شناسان ایرانی و گروهی از باستان‌شناسان انگلیسی انجام شد. آن‌ها آثاری از هزاره‌ی هفتم پیش از میلاد را در پردیس یافتند.
از یافته‌های پردیس می‌توان به این نتیجه رسید که انسان در آن روزگار و در این پهنه‌ی تاریخی به درک و دریافت درستی از زندگی گروهی رسیده بود و می‌توانست ابزارهایی بسازد که زمینه‌ساز تمدنی پیشرفته‌تر باشند. کوره‌های کشف شده در پردیس و به‌ویژه چرخ سفالگری آن، رازهای بسیاری را از زندگی انسان‌هایی آشکار می‌سازد که در سرآغاز شکل دادن به زندگی‌ای نو و ابزارمند بودند. آن‌ها را باید پیشروان تمدن جهان ما دانست!
*یاری‌نامه: سایت گردشگری ایران؛ آرت‌نویس؛ خبرگزاری ایسنا.
با دیگر پهنه‌های باستان‌شناسی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
