سرگذشت چکیده‌وار مانی در شاهنامه، پرسش‌ساز است و لغزش‌هایی تاریخی و اندیشگی دارد که نادیده گرفتنی نیست. ناگزیر باید از آگاهان پرسید که کژفهمی‌ها درباره‌ی باور و سرگذشت مانی چگونه به شاهنامه راه یافته است؟ ما این پرسش را با دکتر حمیدرضا اردستانی رستمی درمیان گذاشتیم. او از برجستگان شاهنامه‌شناسی و از مانی‌شناسان شایسته است.
گوهر دانایی و ژرفای دانش او از کتاب‌هایی که انتشار داده است، شناختنی است. اردستانی رستمی می‌کوشد عرصه‌های ناشناخته یا کمتر شناخته‌شده‌ی شاهنامه را با ذهنی پویا بکاود.
– یک نکته‌ی پرسیدنی درباره‌ی سرگذشت مانی در شاهنامه آن است که فردوسی در بیت‌های آغازین این بخش، مانی را «بَرمنش‌مرد» (شاید به‌معنای: مردِ والا) می‌نامد، اما داستان که پیش می‌رود از زبان موبدان‌موبد دربار، درباره‌ی باورهای مانی می‌گوید: «سخن‌های دیوانگان است و بس»! آیا می‌توان از این دو نگاه به این نتیجه رسید که فردوسی دیدگاه ملایم‌تری به مانی داشته است تا دستگاه رسمی دربار ساسانیان؟
– درباره‌ی مزدک هم همین مساله را پیش کشیده‌اند و گفته‌اند که فردوسی گویی در آغاز نگاه مطلوب و ملایمی به مزدک دارد و او را «سَخُن‌گوی و با دانش و نیک‌نام» می‌خواند، امّا سپس‌تر نتیجه می‌گیرد که «تو گر باهُشی، راهِ مزدک مگیر.» در این‌جا نکته‌ای است و آن این که شاید در آن بیت «برمنش» به معنای «خودپسند و متکبر» باشد. این واژه، در این معنا هم در شاهنامه آمده است. از این‌رو، شاید برمنش خیلی هم صفت پسندیده‌ای درباره‌ی مانی نباشد. جدا از این نکته، هرآن‌چه در این باره در شاهنامه آمده است، به منبع یا منابع فردوسی بازمی‌گردد. فردوسی به منابع خود در سرودنِ شاهنامه وفادار بوده و همان‌ها را به‌نظم کشیده است؛ حتا اگر با آن همدلی نداشته است. زمانی هم که از لغزش‌های تاریخی دیگرِ شاهنامه سخن به میان می‌آید، اغلبِ شاهنامه‌پژوهان وفاداری فردوسی به منابعش را سبب این خطاها می‌دانند. همین داستان مانی را ببینید؛ آگاهی‌هایی که شاهنامه درباره‌ی مانی به دست می‌دهد چندان با داده‌های تاریخی همخوانی ندارد.
در شاهنامه، مانی نگارگری است که از چین آمده است. درست است که مانوی‌ها به مرزهای چین کوچیدند، اما خاستگاه مانی سرزمین بابِل بوده و او حتا به چین سفر هم نکرده است. مانی اگرچه از هنر نگارگری در کتاب اَرْدهَنگ برای رواج اندیشه‌های خود بهره برده، اما هیچ‌گاه پیشه‌ی نگارگری نداشته است. پس آنچه در شاهنامه آمده کمی شگفت‌انگیز است …
آنچه در بالا آمده است بخشی از گفت‌وگویی‌ست از شهداد حیدری با دکتر حمیدرضا اردستانی رستمی، مانی‌شناس، با عنوان «گزارش‌های شگفت‌زای شاهنامه در شناخت مانی و باورهای او» که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این گفت‌وگو را در رویه‌ی چهارم (شاهنامه) شماره‌ی 471 امرداد بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 471 با عنوان «سدسازی ترکیه بر ارس؛ مرگ آذربایجان» از دوشنبه، 19 تیرماه 1402 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
فروش اینترنتی فایل پی‌دی‌اف شماره‌ی 471 هفته‌نامه امرداد
فروش اینترنتی نسخه‌ی چاپی شماره‌ی 471 امرداد
اشتراک ایمیلی هفته‌نامه‌ی امرداد
