نَم و رطوبت به جان بزرگترین گنبد آجری جهان افتاده و تهدیدی جدی برای آن به شمار میآید. میراث جهانی گنبد سلطانیه در استان زنجان در شرایط خوبی به سر نمیبرد. بِهسازی و بازآرایی (:مرمت) این یادگار ملی و جهانی بسیار کُند پیش میرود و با نگرش به بارندگیهای فراوان در این منطقه و آغاز فصل سرما، یکی از چالشهای بزرگ پیش روی آن است.
به گزارش اَمرداد، هفتمین یادمان تاریخی ایران که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، این روزها حال و روز خوبی ندارد. گنبد سلطانیه که بزرگترین گنبد آجری جهان را دارا است از وضعیت حفاظتی درستی برخوردار نیست. نَم و رطوبت به بخشهای پاییندیوارهها رِخنه (:نفوذ) کرده و بلای جانش شده است. به انگیزهی کمبود بودجه و پیشروی بسیار کُند کارهای بِهسازی و بازآرایی، بیشتر بخشهای سازه، کاشیکاریها و آجرکاریهای آن ترکخورده و در برخی جاها ریزش کرده است. گرمابه تاریخی وابسته (:مربوط) به دورهی قاجاریه که در درون محوطه و عرصهی گنبد سلطانیه جای گرفته است، با تغییر کاربری بنا است به رستوران سنتی تبدیل شود که این کار با آییننامههای (:منشور) بینالمللی ناسازگار بوده و سرپیچی (:تخلف) از قانونهای میراث فرهنگی به شمار میآید. اما جالب این جا است که سازمان میراث فرهنگی خود نیز، قانون را زیر پا میگذارد!؟ کاوشهای ناتمام درون محوطهی تاریخی گنبد سلطانیه، از دیگر دشواریهای پیش روی این یادمان جهانی است. یادگاری نویسی ها بر روی دیوارههای سازه که این روزها در همهی یادمانهای تاریخی فرهنگی دیده میشود و نشان از نبود نگرش درست مدیران مجموعهی گنبد سلطانیه و به گونهی کلی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایعدستی است، از مهمترین چالشهای پیش روی یادمانهای نیاکانی است. و بایسته (:ضروری) است که هر چه زودتر با آموزش دادن به مردمان بومی و پالایش فرهنگ، این دشواری بزرگ ریشهکن شود. هرچند نباید از نقش سازنده و تأثیرگذار روزنامهها، خبرگزاریها و رادیو و تلویزیون و آموزشوپرورش در این زمینه غافل شد. روش چیدمان بسیار بد و نامناسب اشیای تاریخی فرهنگی درون بخش تربتخانهی مجموعه نیز، از دیگر نکاتی است که نیاز به بازنگری دارد.
پیشینهی شهر سلطانیه
سلطانیه در بخش مرکزی استان زنجان با بلندای (:ارتفاع) 1880 متری از پهنهی دریای آزاد و در 39 کیلومتری جنوب خاوری (:شرقی) زنجان جای گرفته است. منطقهی سلطانیه از دیرباز مورد نگرش تیرههای گوناگون بوده است. بر پایهی سنگنبشتههای (:کتیبه) بهدستآمده از شاهان آشور در سدهی هشتم پیش از میلاد، سلطانیه جایگاه سکونت جنگاوران «ساکاراتی» بوده و در روزگار فرمانروایان ماد به نام «اریباد» خوانده شده است. پس از جایگیری (:استقرار) مغولان در ایران و پایتختی تبریز با نگرش به همانندیهای دشت سلطانیه به چمنزارهای مغولستان، نگرش فرمانروایان ایلخانی به این منطقه که در آن زمان «قنقور اولانگ» نام داشت، جلب شد. بر پایهی برخی از نوشتههای تاریخی هنگام ورود مغولان به ایران نام سلطانیه «شرویاز» بوده و پس از ورود ایلخانان، سلطانیه نام گرفت.
چمنزارهای طبیعی سلطانیه
این چمنزارها با پهنای کمابیش 35 کیلومتر مربع به درازای 20 کیلومتر و پهنای 2 کیلومتر (250 هکتار) در سوی جنوب دشت زنجان و با امتداد خاوری – باختری جای گرفته است. در نوشتههای جغرافیایی چمنزارهای سلطانیه به نام «پرری» (بهترین نمونهی چمنزارهای جهان که بلندای گیاه آن به 30 تا 90 سانتیمتر میرسد) یاد شده است. این محوطهی هفتهزارساله انگیزهی بُنیادین شکلگیری شهر تاریخی سلطانیه است. از همین روی ارزشی کمتر از گنبد سلطانیه ندارد.
گنبد سلطانیه، بزرگترین گنبد آجری جهان
سازهی تاریخی گنبد سلطانیه با بلندای 48 متر و نیم و پهنای (:قطر) دهانهی درونی 25 متر و نیم به فرمان «اُلجایتو» (محمد خدابنده) از سال 703 تا 713 مَهی (:قمری) در درون ارگ نامبرده با نقشهی مربع و دارای 16 بارو (:برج) و دو دروازهی شمالی و جنوبی، با بهره از سنگهای آهکی سبز ساختهشده است. گنبد سلطانیه از دید بلندا پس از کلیسای سانتاماریا دلفیوره ی فلورانس (86 متر) و مسجد ایاصوفیه ی استامبول (56 متر) سومین گنبد بلند جهان است. این سازهی هشتگوشهای از آرامگاه سلطان سنجر در مَرو نیز، پیروی کرده است. بیشترین کاراسته های (:مصالح) به کار رفته در سازهی این یادمان آجر است. نوآوری گنبد دو پوسته پیوسته برای نخستین بار در تاریخ مِهرازی (:معماری) جهان در این سازه انجام گرفته است. پوستهی بیرونی گنبد با کاشیکاریهای فیروزهای پوشیده شده است. آرایشهای (:تزیینات) به کار رفته در این سازهی تاریخی دربرگیرندهی : کاشیکاری، نقاشی روی گچ، آجرکاری، مشبک، چفد آویزهای (:مقرنسکاری) گچی و آجری، گچبری بر روی پارچه و نوشتههایی با درونمایهی دینی است. گنبد سلطانیه یکی از مهمترین مِهرازی های ایلخانی را به نمایش میگذارد که تاثیر به سزایی در مِهرازی سازه های تاریخی جهان گذاشته است و میتوان نمونهی آشکار این تاثیر را در مِهرازی کلیسای سانتاماریا دلفیوره (مریم وَرجاوند یا همان مقدس) در فلورانس دید. گنبد سلطانیه از بخشهایی هم چون سَردابه و تربتخانه تشکیل شده است. گنبد سلطانیه در سه اَشکوبه (:طبقه) و روی هم با 110 پله ساخته شده است. این یادمان ارزشمند در 24 تیرماه 1384 با نام هفتمین اثر ماندگار ایرانی به ثبت جهانی یونسکو رسیده است.
کاوش های ناتمام در کنار یادمان جهانی
کاوش های ناتمام و رها شده، یکی از دشواری های یادمان های جهانی در کشور است که زیبایی های اثر را از میان می برد
وضعیت سنگ های شکسته شده در بخش سردابه، نشان از نبود درک فرهنگی درمیان مدیران مجموعه است
اشیای درون تربت خانه
وضعیت نابسامان آجرهای بنا و ترک و خوردگی آن
وضعیت چفدآویزها یا همان مقرنسی در بخش تربت خانه
گرمابه قاجاری درون عرصه بنا که به رستوران تبدیل شده و با منشورهای حفاظت جهانی ناهمخوان است
یادگاری نویسی ها در بخش سردابه
شیوه چیدمان اشیای موزه ای در تربت خانه که بسیار زشت و در هم ریخته است
آذین بندی های بسیار زیبا در بنا، ارزش آنرا دوچندان کرده است
آسیب های وارده در بخش بالای بنا که نیاز به مرمت بسیار ضروری است
سنگ گور به خط ارمنی مربوط به سده 13 میلادی
ترک ها در جای جای بنای گنبد سلطانیه دیده می شود و جای بسی افسوس دارد
ساخت و سازهایی که تا نزدیکی یادمان جهانی پیش رفته است
نم و رطوبتی که به پایین دیواره بنا رخنه کرده و به آن آسیب رسانده است
تکه ای از یک سنگ گور تاریخی که در بیرون بنا به حال خود رها شده بود و جای شگفتی دارد
گنبدسلطانیه، بزرگترین گنبدآجری جهان با زیبایی هایش رخ می نماید
گنبدسلطانیه، زاویه دید از آرامگاه ملاکاشی که چشم انداز خوبی ندارد
فرتورها از سیاوش آریا است.
6744
2 پاسخ
sepas aghay aria
درود و سپاس از شما خواننده ارجمند که گزارش ها را با ژرف بینی (دقت) می خوانید. پایدار و شاد زیوید… پاینده ایران