گیلانی‌ها با گویش زیبای گیلکی‌شان، به شکوفه «تی‌تی» می‌گویند. این نام بر روی یکی از کاروانسراهای تاریخی گیلان مانده است. آنجا را «کاروانسرای تی‌تی» می‌گویند و تاریخی پانصد ساله دارد.
در فاصله‌ای کم‌وبیش 18 کیلومتری شهر سیاهکل در استان گیلان، تپه‌ای بسیار سرسبز و تماشایی هست که در سده‌های گذشته جای ساخت کاروانسرای تی‌تی بوده است. این سازه را از آن‌رو ساخته بودند که راهی که لاهیجان و دیلمان و طالقان را به هم پیوند می‌داد از آنجا می‌گذشت. پس باید سازه‌ای برمی‌آوردند تا کاروانیان و مسافران در آن خستگی درکنند و چارپایان‌شان را آب‌وعلوفه بدهند.
کاروانسرای تی‌تی 40 کیلومتر از شهر رشت- مرکز استان- دور است؛ 25 کیلومتر از لاهیجان فاصله گرفته است و در جایی‌ست که برخوردگاه دو رود شیم‌رود و باباکوه است. در آنجا چشم‌اندازی بسیار زیبا از جاری آب و سبزینگی و درختان پُرشکوفه و کوه‌های بلند دیده می‌شود. گویی هر آن‌چه ارمغان زیبایی طبیعت است، یک‌جا در تی‌تی گِرد آمده است و دست هنرمند مهراز بنایی به همان دل‌انگیزی ساخته است. افسوس که رد پای زمان بر چهره‌ی آن پیداست و کاروانسرای تی‌تی را آسیب‌های بسیار زده است.
این‌که چه‌کسی کاروانسرای تی‌تی سیاهکل را ساخته است؟ دو دیدگاه هست. یکی آن است که همسر خان احمدخان، واپسین فرمانروای کیاییان گیلان، دستور ساخت آن را داد. کیاییان (یا آل‌کیا) در بخش خاوری گیلان (بیه‌پیش) فرمانروایی می‌کردند. حکمرانی خان احمدخان همزمان با سلسله‌ی صفویه بود. در سال 1000 مهی، شاه‌عباس یکم صفوی این فرمانروایی را برانداخت و به کار آنان پایان داد. خان احمدخان و خانواده‌اش نیز به عثمانی گریختند و او در همان‌جا درگشت.
بازگفت دوم آن است آن تی‌تی‌خانم نام یکی از شاهدخت‌های صفوی بوده است و به خواست او بود که این کاروانسرا را بنا کردند. به هر روی، تی‌تی به نام کاروانسرایی صفوی شناخته می‌شود.
ویژگی کاروانسرای تی‌تی
این سازه از سنگ و آجر و به شکل مربع در 500 سال پیش ساخته شده است. کاربری آن تا پیش از آمدن خودروها و دگرگونی در سفرها، ادامه داشت. این سازه را درون‌گرا می‌نامند؛ به این معنی که به‌گونه‌ای ساخته شده است که از دستبردها در امان است و راهیابی به درون آن آسان نیست تا دستخوش دزدان و راهزنان قرار بگیرد.
تی‌تی کاروانسرایی با حیاط مرکزی است که اتاقک‌ها در گرداگرد آن ساخته شده‌اند. پس از در ِ ورودی، باید از هشتی سازه گذر کرد و در چشم‌انداز خود حیاط و دو ایوان آن را دید. این کاروانسرا دارای میان‌سرا است. میان‌سرا یکی از ویژگی‌های مهرازی ایرانی است و در سازه‌هایی به‌کار بُرده می‌شد که حیاط مرکزی دارند. از راه میان‌سرا بود که دسترسی به راه‌پله‌ها و اتاق‌ها شدنی می‌شد. میان‌سرای کاروانسرای تی‌تی، دو اتاق به گستردگی 17 متر مربع است. خود ِ میان‌سرا نزدیک به 400 متر مربع پهنه‌وری دارد. شاه‌نشین کاروانسرا در بخش جنوبی آن است. از ویژگی‌های دیگر آن حوضی است که در میانه‌ی حیاط دیده می‌شود.
کاروانسرای تی‌تی با آن که در دست مالک خصوصی بود، رو به خرابی می‌گذاشت. از این‌رو، در سال 1380 خورشیدی میراث فرهنگی گیلان آن را خریداری کرد و دست به باززنده‌‌سازی آن زد و سامانی درخور بدان داد تا شکل تاریخی کاروانسرا بیش از آن دگرگونی نیابد. با این همه، به‌گمان می‌رسد که هنوز هم این کاروانسرای تاریخی و باارزش نیاز به مرمت‌ها و نگاهبانی‌های افزون‌تر دارد تا سازه‌ای از میراث کهن آن بخش از استان گیلان، آسیب بیش‌تر نبیند.
این نیز گفتنی است که اقامتگاهی بومی در نزدیکی کاروانسرای تی‌تی دیده می‌شود و در دسترس گردشگران و بازدیدکنندگان از کاروانسرای تاریخی تی‌تی است. آبشار لونک در 20 کیلومتری شهر سیاهکل، بوستان پاشوران در 17 کیلومتری کاروانسرا، دژ کوتول در 16 کیلومتر دورتر از تی‌تی و چند سازه‌ی تاریخی و گردشگاه طبیعی زیبا، از دیدنی‌های پیرامون کاروانسرای تی‌تی است.
*یاری‌نامه: مجله‌ی گردشگری الی‌گشت؛ باشگاه خبرنگاران جوان؛ ویکی‌پدیا.
با دیگر کاروانسراهای تاریخی ایران آشنا شوید:
