بررسی‌های باستان شناسی در دو غار علی خورنده و گاوخور شهرستان تفرش نشان از یافته‌های انسانی با بیش از ۵۰ هزار سال دیرینگی دارد.
به گزارش مهر، شهرستان تفرش دو غار به نام‌های غار علی خورنده و گاوخور در فاصله سه کیلومتری جنوب غربی تفرش و در نزدیکی روستای کوهین دارد که در بلندی‌های کوه نقره کمر، نام‌ور به خشه جای گرفته‌اند.
غار علی خورنده تالاری با ابعاد بزرگ، بلندایی ۱۰ متری و حوضچه دارد. جذابیت این غار به یک چاه عمیق با ژرفای پنج متر به نام حمامک و حفره‌ای دیگر به نام مسجدک هست که در این غار قرار گرفته است.
اما اکنون فعالیت‌های یک معدن در فاصله ده متری از آن موجب نااخرسندی مردم شده است چون می‌گویند فعالیت این معدن باعث خشک شدن چشمه‌هایی می‌شود که زمین‌های آن‌ها را آبیاری می‌کند.
با توجه به اهمیت منطقه از دید تاریخی و طبیعی مردم در یک سال و نیم گذشته درخواست دادند که این غارها ثبت اضطراری و حضور باستان‌شناسان در منطقه شوند.
پس از ثبت ملی، پژوهشگاه میراث فرهنگی پروانه‌ی گمانه‌زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم غار علی خورنده و گاوخور به سرپرستی علی هژبری را صادر کرد و هشت گمانه در محوطه زده شد.
هژبری برای بررسی‌های بیش‌تر از گروهی از کارشناسان میان‌رشته‌ای باستان‌شناس، مردم شناس، زمین‌شناس، گیاه شناس، حشره‌شناس، باستان جانورشناس، غارشناس و مستندشناس برای ۴۰ روز کمک گرفت و در این منطقه حاضر شد.
هژبری در شناسایی اولیه، به یک کتیبه یونانی، گورستان اشکانی و محوطه استقراری دست یافت و افزون‌بر این دو غار پنج غار دیگر را هم شناسایی کرد.
وی و تیمش به کمک گروه غارنوردان دریافتند که غار «علی خورنده» یک طبقه نیست بلکه سه طبقه است و در هر سه طبقه انسان‌ها زندگی کردند و برجایماندههای جانوری، سفال و قطعات کوچک چرم در آن پیدا شده است.
حشره‌شناس باشنده در گروه یک حشره خاصی را تشخیص داد که تا کنون در جهان نمونه آن وجود نداشته و قرار است به زودی به نام «تفرش» ثبت شود.
همچنین باستان‌جانورشناس تخمین زده است که برجایماندههای جانوری یافته شده از این غار به گمانی از ۵۰-۳۰ هزار سال پیش است و با بررسی‌های که از سوی دکتر فریدون بیگلری انجام شد بقایای پارینه‌سنگی میانه از ۳۰-۳۰۰ هزار سال پیش را کشف کردند.
هژبری بر این باور است با توجه به یافته‌های دوره‌ی پارینه‌سنگی بایسته است بررسی و شناسایی شهر تفرش بازنگری شود تا آگاهی دقیق‌تری به دست آید.
در بررسی‌های باستان‌شناسی تیم هژبری که در محوطه‌ای در ابعاد یک کیلومتر در یک کیلومتر انجام دادند پیرامون غارهای ثبتی، موفق به کشف یک محوطه باستانی دوره‌های ایلخانی، تیموری و صفوی یک‌گورستان متعلق به دوره اشکانی، هفت غار، یک سنگ‌نوشته‌ی یونانی شدند.
در این سنگ‌نوشته که خط‌نوشته‌ی آن برای بررسی به آتن فرستاده شده روشن شد ۹ نیایشگاه در اینجا وجود داشته است.
اینکه آیا این هفت غار، نیایشگاه بوده‌اند یا نه در دست بررسی است. ولی بی‌گمان دو تا سه غار با اطمینان بیش‌تری به این حدس نزدیک‌اند. همچنین اشکفتی با نام تخت حسن عسکری در منطقه هست که مردم تا چندین سال پیش به آنجا می‌رفتند و نذر و نیاز می‌کردند. باستان‌شناسان به سرپرستی دکتر بیگلری در همین غار، بقایای انسان‌های پیش از تاریخ را کشف کردند که مربوط ۴۰-۵۰ هزار سال پیش بود و در محدوده‌ی همین غارها جای دارد و اهمیت کوه «خشه» و پیرامون آن را در جنوب شهر تفرش دوچندان می‌کند.
سعید حیدری باستان‌شناس تفرشی می‌گوید: در پی حضور تیم باستان شناس، سفال‌هایی از دوره مس و سنگ و دوره اشکانی و سلجوقی، کتیبه یونانی، سکه ایلخانی و دو غار مخفی در غار علی خورنده و اهمیت ویژه آن و ارتباط با آیین مهر کشف شد.
وی گفت: برای پاسداری و حفظ آثار میراث فرهنگی عرصه و حریم غارها را تعیین کردیم. می‌دانیم پس از ثبت یک اثر زمان زیادی برای تعیین عرصه و حریم لازم است اما با توجه به اهمیت محوطه، توانستیم در مدت چند ماه پروانه‌ی تعیین عرصه و حریم را دریافت کنیم و کارهای باستان‌شناسی بایسته را انجام دهیم.
