یکی از یادمان‌های ارزشمند و باستانی کشور، بی گمان گوردَخمه ها و اُستودان‌ها بوده که در دل کوه‌ها و صخره‌ها و گاه سنگ‌های بزرگ تراشیده شده اند. با این همه، از این یادگارها به خوبی نگه‌داری و پاس‌داری نمی‌شود و بیشتر آن‌ها رو به فراموشی هستند.
در گزارشی كه با عنوان «اُستودان‌ها، نشانه‌ی پاس‌داشت آخشیج‌ها» در«امرداد» ٣٥٤ چاپ شده است، گوردَخمه‌ها را کمابیش جایگاه جای دادن پیکر مردگان با آیین‌های ویژه می‌دانند و اُستودان‌ها را جایی برای نگه‌داری استخوان مردگان در آیین مَزدیَسنا یا همان زرتشتی به شمار می‌آورند. اُستودان‌ها را بی‌گمان باید شاه کار مِهرازی(:معماری) و نشانه‌ی خردمندی ایرانیان دانست. همچنین روش جای‌گیری استخوان مردگان و آیین‌های در پیوند با آن، نمودی از پاس داشت چهار آخشیج (آب، باد، خاک و آتش) بوده که نزد ایرانیان دارای اَرج فراوانی است. از سویی، از دیدگاه بهداشتی و پاکیزگی و دانش وارانه(:علمی) این روش تدفین بهترین شیوه در جهان باستان شناخته شده است که بیانگر هوش و خردگرایی و نگرش به هستی…. دنباله‌ی این نوشتار را در رویه‌ی رویداد امرداد ٣٥٤ بخوانید.
